Nov 10

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦੀਵੇ ਦਾ ਸੰਕਲਪ (ਲੇਖਕ – ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ ਐੱਸ ਏ)

By Writers Articles in ARTICLES by Other Writers

ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ੧੬ ਵਾਰੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਉਸ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਭਾਵੇਂ ਦੀਪਕ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਵੀ ਦੀਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਦੀਪਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਪੰਦਰਾਂ ਭਗਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ, ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁੰਦਰ ਜੀ ਨੇ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਧਾਤ ਦੇ ਬਣੇ ਦੀਵੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਹਰੀ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਵਜੋਂ ਭੀ ਹੈ ।
ਦੋਹਾਂ ਦੀਵਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਹੈ?
ਪਹਿਲਾ ਦੀਵਾ ਭੌਤਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਦੀਵਾ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪਹਿਲੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ । ਪਹਿਲਾ ਦੀਵਾ ਦਿਸਦਾ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਪਰ ਦੂਜਾ ਦੀਵਾ ਅਤੀ ਸੂਖਮ ਹੈ । ਪਹਿਲਾ ਦੀਵਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਮਿਲ਼ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਦੂਜਾ ਦੀਵਾ ਗੁਰੂ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੀ ਗੁਰ aੁਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਲਈ ਕਠਿਨ ਘਾਲਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਹਿਲਾ ਦੀਵਾ ਬੁਝ ਅਤੇ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਦੂਜਾ ਦੀਵਾ ਜਗ ਜਾਏ ਤਾਂ ਕਦੇ ਬੁਝਦਾ ਨਹੀਂ । ਪਹਿਲਾ ਦੀਵਾ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਦੀਵਾ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਚਾਨਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਪਹਿਲੇ ਦੀਵੇ ਨਾਲ਼ ਜਨਮ ਮਰਣ ਨਹੀਂ ਮਿਟਦਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜਾ ਦੀਵਾ ਜਮਾਂ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ਼ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਰ ਕਈ ਤੱਥ ਵੀ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਣਗੇ ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ:

ਬਿਨੁ ਤੇਲ ਦੀਵਾ ਕਿਉ ਜਲੈ॥ ਇਹੁ ਤੇਲੁ ਦੀਵਾ ਇਉ ਜਲੈ॥

ਕੀ ਤੇਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਦੀਵਾ ਜਲ਼ਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਉੱਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੀ ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਸਾਧਾਰਣ ਤੌਰ ਤੇ ਦੀਵਾ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਰ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਧਾਤ ਦਾ ਬਣਿਆਂ ਛੋਟਾ ਬਰਤਨ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਹੋਵੇ, ਵੱਟੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਅੱਗ ਆਦਿਕ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਹੋਵੇ । ਦੀਵਾ ਜਗਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਹਵਾ ਨਾ ਪਵੇ । ਇਹ ਤਾਂ ਹੋਈ ਭੌਤਿਕ ਦੀਵੇ ਰਾਹੀਂ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿੱਚ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ । ਅਜਿਹੇ ਦੀਵਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲੋਕ ਦੀਵਾਲ਼ੀ ਮੌਕੇ, ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਸਮੇਂ, ਮੂਰਤੀ ਅੱਗੇ ਆਰਤੀ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਆਦਿਕ ਕਈ ਅਵਸਰਾਂ ਉੱਪਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜਿੱਥੇ ਅਜੇ ਬਿਜਲੀ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੀ ਓਥੇ ਦੀਵਿਆਂ ਦੀ ਹੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਧੰਨੁ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਕਿੱਸ ਦੀਵੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਆਓ ਸਮਝੀਏ:
ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਦੀਵੇ ਦੀ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਦੀਵੇ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਤੇਲ ਚਾਹੀਦਾ, ਕਿਹੜੀ ਵੱਟੀ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ ਕਿਹੜੀ ਅੱਗ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਵੇ ਨੇ ਰਾਤ ਪੈਣ ਸਮੇਂ ਹੋਇਆ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ । ਇਸ ਦੀਵੇ ਨੇ ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਚਾਨਣ ਨਾਲ਼ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਵੇ ਦਾ ਚਾਨਣ ਜਮਾਂ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ਼ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੁੱਖ ਰੂਪੀ ਤੇਲ ਪਾਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਧੰਨੁ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਇਉਂ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ-

ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੧ ॥ ਦੀਵਾ ਮੇਰਾ ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਦੁਖੁ ਵਿਚਿ ਪਾਇਆ ਤੇਲੁ ॥

ਉਨਿ ਚਾਨਣਿ ਓਹੁ ਸੋਖਿਆ ਚੂਕਾ ਜਮ ਸਿਉ ਮੇਲੁ ॥੧॥ {ਗਗਸ ੩੫੮}

ਅਰਥ: – ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਦੀਵਾ ਹੈ (ਜੋ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਆਤਮਕ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਉਸ ਦੀਵੇ ਵਿਚ ਮੈਂ (ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਵਿਆਪਣ ਵਾਲਾ) ਦੁੱਖ (-ਰੂਪ) ਤੇਲ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।
ਉਸ (ਆਤਮਕ) ਚਾਨਣ ਨਾਲ ਉਹ ਦੁੱਖ-ਰੂਪ ਤੇਲ ਸੜਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਜਮ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਵਾਹ ਭੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਵਿਚਾਰ: ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂਆਂ ਵਲੋਂ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣ ਸੰਬੰਧੀ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾ ਬਾਲ਼ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਸਮੇਂ ੩੬੦ ਦੀਵੇ ਬਾਲ਼ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕਿ ਇਹ ਦੀਵੇ ਮਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਚਾਨਣ ਕਰਨਗੇ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਜੀਉਂਦੇ ਹੀ ਨਾਮ ਦਾ ਪੱਕਾ ਦੀਵਾ ਹੈ ਜੋ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਏਥੇ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਚਿੰਤਨ ਨਾਲ਼ ਜਮਾਂ ਦੀ ਫਾਹੀ ਕੱਟੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੀਵੇ ਬਾਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ।
ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਦੀ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਕਿਉਂ ਜਗੇ ?:
ਮਾਇਆ ਰੱਬ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਮਾਇਆ ਨਾ ਛਲ਼ੇ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਵੀ ਹੈ । ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਕੋਈ ਹਥਿਆਰ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ । ਮਾਇਆ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਬਲ ਲਹਿਰਾਂ ਅੱਗੇ ਲੋਭੀ ਮਨ ਹਾਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਕੋਲ਼ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੀਵੇ ਵਿੱਚ ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਤੇਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਇਸ ਤੇਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ । ਹੇਠਾਂ ਦੇਖੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਚਨ-

ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ੧ ਘਰੁ ੫ ॥ ਅਛਲ ਛਲਾਈ ਨਹ ਛਲੈ ਨਹ ਘਾਉ ਕਟਾਰਾ ਕਰਿ ਸਕੈ ॥

ਜਿਉ ਸਾਹਿਬੁ ਰਾਖੈ ਤਿਉ ਰਹੈ ਇਸੁ ਲੋਭੀ ਕਾ ਜੀਉ ਟਲ ਪਲੈ ॥੧॥

ਬਿਨੁ ਤੇਲ ਦੀਵਾ ਕਿਉ ਜਲੈ॥੧॥ਰਹਾਉ॥

ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ?
ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਲਈ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਸਾਧਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ-
੧. ਆਪੋ ਆਪਣੀਆਂ ਧਰਮ ਪੁਸਤਕਾਂ {ਸਿੱਖੀ ਸੋਚ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਲਈ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ} ਵਿੱਚ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਵਾਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰੂਪੀ ਤੇਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ।
੨. ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਮਾਈ ਸ਼ਰੀਰ ਦੇ ਸਾਥ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸ਼ਰੀਰ ਹੀ ਦੀਵੇ ਲਈ ਭਾਂਡਾ ਬਣ ਜਾਣਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਵੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦੇ ਨਿਰਮਲ ਭਉ ਦੀ ਵੱਟੀ ਪਾਈ ਜਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਕਮਾਈ ਦਾ ਤੇਲ ਉੱਪਰ ਵਲ ਚੜ੍ਹਨਾ ਹੈ ।
੩. ਸ਼ਰੀਰ ਰੂਪੀ ਦੀਵੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਨਿਰਮਲ ਭਉ ਦੀ ਬਣਾਈ ਵੱਟੀ ਨਾਲ਼ ਬਣੇ ਇਸ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਬਾਲਣ ਲਈ ਅੱਗ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨਾਲ਼ ਬਣਾਈ ਡੂੰਘੀ ਸਾਂਝ ਰੂਪੀ ਅੱਗ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਜਗਾਇਆ ਜਾਵੇ ।
ਵਿਚਾਰ: ਧੰਨੁ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਸਾਧਨਾ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੇ ਜਗਣ ਨਾਲ਼ ਜੋ ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ ਦਾ ਚਾਨਣ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਹ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ਼ ਮਿਲਣ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰੇਗਾ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਦੀਵਾ, ਤੇਲ, ਵੱਟੀ ਅਤੇ ਅੱਗ ਅਨੋਖੇ ਹਨ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਚਨ ਹਨ-

ਪੋਥੀ ਪੁਰਾਣ ਕਮਾਈਐ ॥ ਭਉ ਵਟੀ ਇਤੁ ਤਨਿ ਪਾਈਐ ॥

ਸਚੁ ਬੂਝਣੁ ਆਣਿ ਜਲਾਈਐ ॥੨॥ ਇਹੁ ਤੇਲੁ ਦੀਵਾ ਇਉ ਜਲੈ ॥

ਕਰਿ ਚਾਨਣੁ ਸਾਹਿਬ ਤਉ ਮਿਲੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਵਲੋਂ ਤੁਲਹੇ ਉੱਤੇ ਦੀਵੇ ਤਾਰਨ ਦੀ ਕਰਮ ਕਾਂਡੀ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬੋਲ:
ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਸੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਬੱਧੇ ਸ਼ਤੀਰਾਂ ਦੇ ਗੱਠੇ ਦੇ ਤੁਲਹੇ ਨੂੰ ਇਹ ਸ਼ਰੀਰ ਸਮਝ । ਇਸ ਸ਼ਰੀਰ ਤੁਲਹੇ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ਼ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਹਲਕਾ ਕਰ ਲੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ਼ ਬਣਿਆਂ ਨਾਮ ਦੀਵਾ ਸਦਾ ਬਲਦਾ ਰਹੇਗਾ ਪਰ ਤੁਲਹੇ ਉੱਤੇ ਤਾਰਿਆ ਦੀਵਾ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਬੁਝ ਜਾਵੇਗਾ । ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਦੀਵਾ ਤਾਰ ਜਿਸ ਦੇ ਚਾਨਣ ਨਾਲ਼ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸੌਖਾ ਹੋ ਜਾਏ । ਦੇਖੋ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਚਨ-

ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੧ ॥ ਸੁਰਤੀ ਸੁਰਤਿ ਰਲਾਈਐ ਏਤੁ ॥ ਤਨੁ ਕਰਿ ਤੁਲਹਾ ਲੰਘਹਿ ਜੇਤੁ ॥

ਅੰਤਰਿ ਭਾਹਿ ਤਿਸੈ ਤੂ ਰਖੁ ॥ ਅਹਿਨਿਸਿ ਦੀਵਾ ਬਲੈ ਅਥਕੁ ॥੧॥ ਐਸਾ ਦੀਵਾ ਨੀਰਿ ਤਰਾਇ ॥

ਜਿਤੁ ਦੀਵੈ ਸਭ ਸੋਝੀ ਪਾਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਅਜਿਹਾ ਦੀਵਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਚੱਜੀ ਅਕਲ ਨੂੰ ਦੀਵੇ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਦੀਵਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉੱਚੇ ਅਤੇ ਸੁੱਚੇ ਆਚਰਨ ਰੂਪੀ ਲੱਕੜੀ ਨਾਲ਼ ਘੁਮਿਆਰ ਦਾ ਚੱਕ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਜਿੱਥੇ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਦੀਵਾ ਬਣਨਾ ਹੈ । ਇਹ ਦੀਵਾ ਹੀ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਰਲੋਕ ਵਿੱਚ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਦੇਖੋ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬੋਲ-

ਹਛੀ ਮਿਟੀ ਸੋਝੀ ਹੋਇ ॥ ਤਾ ਕਾ ਕੀਆ ਮਾਨੈ ਸੋਇ ॥

ਕਰਣੀ ਤੇ ਕਰਿ ਚਕਹੁ ਢਾਲਿ ॥ ਐਥੈ ਓਥੈ ਨਿਬਹੀ ਨਾਲਿ ॥੨॥

ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਰਲੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਆਤਮਕ ਦੀਵੇ ਦੇ ਭੇਤ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਰਸਤੇ ਉੱਤੇ ਤੁਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਦੀਵਾ ਟਿਕ ਕੇ ਬਲ਼ਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਬੁਝਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਤੁਲਹੇ ਉੱਤੇ ਦੀਵਾ ਤਾਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਅਜਿਹਾ ਦੀਵਾ ਹੀ ਤਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ-

ਆਪੇ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਜਾ ਸੋਇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵਿਰਲਾ ਬੂਝੈ ਕੋਇ ॥ ਤਿਤੁ ਘਟਿ ਦੀਵਾ ਨਿਹਚਲੁ ਹੋਇ ॥

ਪਾਣੀ ਮਰੈ ਨ ਬੁਝਾਇਆ ਜਾਇ ॥ ਐਸਾ ਦੀਵਾ ਨੀਰਿ ਤਰਾਇ ॥੩॥

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਅੱਗੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਮੋਹ ਮਾeਆ ਦੇ ਝੱਖੜਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਡੋਲਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਬੁਝਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਨਾਲ਼ ਹਿਰਦੇ ਸੇਜ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ਼ ਪੱਕੀ ਸਾਂਝ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋ ਭੀ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਾਏਗਾ ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀਆਂ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਬਚ ਜਾਵੇਗਾ । ਦੇਖੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਚਨ-

ਡੋਲੈ ਵਾਉ ਨ ਵਡਾ ਹੋਇ ॥ ਜਾਪੈ ਜਿਉ ਸਿੰਘਾਸਣਿ ਲੋਇ ॥ ਖਤ੍ਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣੁ ਸੂਦੁ ਕਿ ਵੈਸੁ ॥

ਨਿਰਤਿ ਨ ਪਾਈਆ ਗਣੀ ਸਹੰਸ ॥ ਐਸਾ ਦੀਵਾ ਬਾਲੇ ਕੋਇ ॥ ਨਾਨਕ ਸੋ ਪਾਰੰਗਤਿ ਹੋਇ ॥੪॥੭॥ {ਗਗਸ ੮੭੮}

ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਗੱਲ:
a). ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਭੋਤਿਕ ਦੀਵੇ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਆਦਿਕ ਨਾਲ਼ ਜਗਾਇਆ ਦੀਵਾ ਰਾਤ ਦਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਵੇਂ ਹੀ ਰੱਬੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ਼ ਢਲ਼ੀ ਹੋਈ ਮੱਤ ਨਾਲ਼ ਬਣਾਇਆ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਪ ਦੇ ਫ਼ੁਰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਦੇਖੋ ਇਹ ਵਚਨ-
ਸਲੋਕ ਮ: ੧ ॥ ਦੀਵਾ ਬਲੈ ਅੰਧੇਰਾ ਜਾਇ ॥ ਬੇਦ ਪਾਠ ਮਤਿ ਪਾਪਾ ਖਾਇ ॥ {ਗਗਸ ੭੯੧}
ਵਿਚਾਰ: ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਨਿਰੇ ਪਾਠ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਗੋਂ ਪਾਠ ਦੀ ਸਮਝ ਨਾਲ਼ ਬਣੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਮੱਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਪਾਪ ਦੇ ਫ਼ੁਰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਦੀ ਹੈ । ਨਿਰੇ ਪਾਠ ਅਤੇ ਪਾਠ ਤੋਂ ਬਣੀ ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ।
ਅ). ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਆਦਿਕ ਨਾਲ਼ ਬਲ਼ਦਾ ਦੀਵਾ:
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਜੈਨੀ ਸ੍ਰੇਵੜਿਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਆਤਮਕ ਹੁਲਾਰੇ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਗਵਾ ਲੈਣ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾਂ ਪਾਉਂਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਪਿੰਡ, ਪੱਤਲ, ਕਿਰਿਆ, ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਆਦਿਕ ਦੀ ਕੋਈ ਰਸਮ ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਮਰ ਕੇ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਲੋਕ ਸਵਾਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਆਹਰ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਦੇਖੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਵਾਕ-
ਓਨਾ ਪਿੰਡੁ ਨ ਪਤਲਿ ਕਿਰਿਆ ਨ ਦੀਵਾ ਮੁਏ ਕਿਥਾਊ ਪਾਹੀ ॥ {ਗਗਸ ੧੪੯}
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਣੀ ਰੂਪ ਦੀਵੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ:
ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਬਾਣੀ-ਰੂਪ ਕਿਹਾ ਹੈ ।
ਬਾਣੀ-ਰੂਪ ਦੀਵਾ ਵੀ ਨਾਮ ਦਾ ਹੀ ਦੀਵਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਣੀ ਨਾਮ ਵੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਦੀ ਜੋਤਿ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਜਗਾ ਕੇ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਦੇਖੋ ਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਪਉੜੀ-
ਵਾਰ ਮਲਾਰ ਕੀ ਮਹਲਾ ੧ ਰਾਣੇ ਕੈਲਾਸ ਤਥਾ ਮਾਲਦੇ ਕੀ ਧੁਨਿ॥
ਪਉੜੀ ॥ ਸਚਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਸਚੁ ਸਮ@ਾਲਿਆ ॥ ਅੰਤਿ ਖਲੋਆ ਆਇ ਜਿ ਸਤਿਗੁਰ ਅਗੈ ਘਾਲਿਆ ॥ ਪੋਹਿ ਨ ਸਕੈ ਜਮਕਾਲੁ ਸਚਾ ਰਖਵਾਲਿਆ ॥ ਗੁਰ ਸਾਖੀ ਜੋਤਿ ਜਗਾਇ ਦੀਵਾ ਬਾਲਿਆ ॥ ਮਨਮੁਖ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਕੂੜਿਆਰ ਫਿਰਹਿ ਬੇਤਾਲਿਆ ॥ ਪਸੂ ਮਾਣਸ ਚੰਮਿ ਪਲੇਟੇ ਅੰਦਰਹੁ ਕਾਲਿਆ ॥ ਸਭੋ ਵਰਤੈ ਸਚੁ ਸਚੈ ਸਬਦਿ ਨਿਹਾਲਿਆ ॥ ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹੈ ਪੂਰੈ ਗੁਰਿ ਦੇਖਾਲਿਆ ॥੧੪॥ {ਗਗਸ ੧੨੮੪}

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੱਸੇ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਣ ਦੇ ਸਿੱਟੇ:
a). ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਦੱਸੀ ਜੁਗਤੀ ਨਾਲ਼ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਚਾਅ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਉਸ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਅਨੰਦ ਮਿਲ਼ਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ਼ ਉਸ ਦੀ ਪਕੜ ਘਟਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਭੂ ਚਿੰਤਨ ਨਾਲ਼ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਕਚਿਹਰੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੱਚਾ ਮਾਰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਚੱਲਦਿਆਂ ਜਹਾਨ ਰੂਪੀ ਰੱਬ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੀ ਉਸਤਤਿ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਮਰਨ ਰੂਪੀ ਸੇਵਾ ਨਾਲ਼ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੁਹਛੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਭਾਣੇ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਸਮਤੋਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਦੇਖੋ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬੋਲ-
ਇਤੁ ਤਨਿ ਲਾਗੈ ਬਾਣੀਆ ॥ ਸੁਖੁ ਹੋਵੈ ਸੇਵ ਕਮਾਣੀਆ ॥ ਸਭ ਦੁਨੀਆ ਆਵਣ ਜਾਣੀਆ ॥੩॥ ਵਿਚਿ ਦੁਨੀਆ ਸੇਵ ਕਮਾਈਐ ॥ ਤਾ ਦਰਗਹ ਬੈਸਣੁ ਪਾਈਐ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਬਾਹ ਲੁਡਾਈਐ ॥੪॥੩੩॥
ਅ). ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਲਈ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਣ ਨਾਲ਼ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਕੀਮਤੀ ਰਤਨ ਨੂੰ ਬਾਹਰੋਂ ਭਾਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਇਹ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਲੱਭ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਦੇਖੋ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਚਨ-
ਵਾਰ ਮਾਝ ਕੀ ਮਹਲਾ ੧
ਪਾਇਆ ਰਤਨੁ ਘਰਾਹੁ ਦੀਵਾ ਬਾਲਿਆ ॥ {ਗਗਸ ੧੪੯}
ਘਰਾਹੁ- {ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ} ਘਰ ਤੋਂ ਹੀ, ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ । ਰਤਨੁ- ਪ੍ਰਭੂ ।
ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ:
ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਕਲੀ ਰਾਗੁ ਵਿੱਚ ੯ ਪਦਿਆਂ ਵਾਲ਼ਾ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦੀਵੇ ਦੇ ਜਗਣ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਜੋਤਿ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਹੈ । ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਚਉਮੁਖੀਆ (ਚਾਰ ਮੂੰਹਾਂ ਵਾਲ਼ਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਵੱਟੀਆਂ ਜਗਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਣ) ਦੀਵਾ ਕਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਾਰਗ ਵਿੱਚ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚਾਨਣ ਹੀ ਚਾਨਣ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਹੈ । ਅੰਤਰ ਕੇਵਲ ਏਨਾਂ ਕੁ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ ਨੇ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਚਉਮੁਖੀਆ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ ਨੇ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਬਣਤਰ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਲਿਖੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਬਣਤਰ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ਼ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਬੋਲ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਇਉਂ ਹਨ-
ਚਉਮੁਖ ਦੀਵਾ ਜੋਤਿ ਦੁਆਰ ॥ ਪਲੂ ਅਨਤ ਮੂਲੁ ਬਿਚਕਾਰਿ ॥ ਸਰਬ ਕਲਾ ਲੇ ਆਪੇ ਰਹੈ ॥ ਮਨੁ ਮਾਣਕੁ ਰਤਨਾ ਮਹਿ ਗੁਹੈ ॥੮॥ {ਗਗਸ ੯੭੪}
ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਜੋਤਿ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ (ਮਾਨੋ) ਚਾਰ ਮੂੰਹਾਂ ਵਾਲਾ ਦੀਵਾ ਜਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ (ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਚਾਨਣ ਹੀ ਚਾਨਣ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ); (ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਮਾਨੋ, ਇਕ ਐਸਾ ਫੁੱਲ ਖਿੜ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ) ਵਿਚਕਾਰ ਪ੍ਰਭੂ-ਰੂਪ ਮਕਰੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬੇਅੰਤ ਪੱਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ (ਅਨੰਤ ਰਚਨਾ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਰਗਟ ਹੋ ਪੈਂਦਾ ਹੈ) ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਸਾਰੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਵਸਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਮੋਤੀ (ਬਣ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣ ਰੂਪ) ਰਤਨਾਂ ਵਿਚ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।੮।
ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ- ਦੀਵਾ:
ਧਨਾਸਰੀ ਰਾਗੁ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਕਿਸੇ ਮੂਰਤੀ ਅੱਗੇ ਦੀਵੇ ਘੁਮਾ ਕੇ ਆਰਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਨਾਮ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ ।
ਨਾਮੁ ਤੇਰਾ ਦੀਵਾ ਨਾਮੁ ਤੇਰੋ ਬਾਤੀ ਨਾਮੁ ਤੇਰੋ ਤੇਲੁ ਲੇ ਮਾਹਿ ਪਸਾਰੇ ॥ {ਗਗਸ ੬੯੪}
ਵਿਚਾਰ: ਭਗਤ ਜੀ ਦੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਹੀ ਹਨ । ਫ਼ਰਕ ਕੇਵਲ ਏਨਾ ਕੁ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਦੀਵੇ, ਵੱਟੀ ਅਤੇ ਤੇਲ ਨੂੰ ਨਾਮ ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਦੀਵੇ ਲਈ ਮਿੱਟੀ, ਵੱਟੀ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਤੇਲ ਦੀ ਸਹੀ ਚੋਣ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ਼ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਗੱਲ ਦੋਹਾਂ ਬਾਣੀਕਾਰਾਂ ਨੇ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ।
ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸੰਕੋਚ ਕੇ ਵਰਤਿਆ ਹੈ । ਕੇਵਲ ਏਨਾਂ ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ – ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਮੇਰੇ ਲਈ ਦੀਵਾ ਹੈ । ਇਹ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਦੀਵਾ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇਗਾ । ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਕੋਲ਼ ਮੌਜੂਦ ਸੀ । ਗੁਰੂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵੀ ਪੜ੍ਹਿਆ । ਭਗਤ ਰਦਿਵਾਸ ਜੀ ਵਲੋਂ ਦੱਸੇ ਗਏ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ।
ਭਾਈ ਸੁੰਦਰ ਜੀ ਵਲੋਂ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ:
ਤੀਜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀ ਅੰਤਮ ਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਿਆਂ ਭਾਈ ਸੁੰਦਰ ਵਲੋਂ ਕੁੱਝ ਵਚਨ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਧਾਤ ਆਦਿਕ ਦੇ ਦੀਵੇ ਬਾਰੇ ਹੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਗੁਰੂ ਨੇ ਪਿੰਡ, ਪੱਤਲ, ਕਿਰਿਆ ਦੀਵਾ, ਫੁੱਲ ਆਦਿਕ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ । {ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਚਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਅਗਿਆਨੀ ਬਣ ਕੇ ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਕਰਤਾ ਨੇ ਲਿਖ ਮਾਰਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਗੰਗਾ-ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਜੋ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀਆਂ ਧਜੀਆਂ ਉਡਾਉਣ ਵਾਲ਼ੀ ਕੋਝੀ ਹਰਕਤ ਹੈ।} ਭਾਈ ਸੁੰਦਰ ਜੀ ਦੇ ਵਚਨ ਦੇਖੋ-
ਪਿੰਡੁ ਪਤਲਿ ਕਿਰਿਆ ਦੀਵਾ ਫੁਲ ਹਰਿ ਸਰਿ ਪਾਵਏ ॥ {ਗਗਸ ੯੨੩}
ਅਰਥ: – ਭਾਈ ਸੁੰਦਰ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਪਤਲਿ, ਕਿਰਿਆ, ਦੀਵਾ ਅਤੇ ਫੁੱਲ – ਇਹਨਾਂ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਸਤਸੰਗ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਕਿਰਿਆ- {Process} ਸਾਧਨ ਹੈ, ਠੋਸ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕਿਤੇ ਲੈਜਾਈ ਅਤੇ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕੇ । ਹਰਿ- {ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ} ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ। ਸਰਿ- {ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ} ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਿਚ ਹਰੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਨੂੰ, ਹਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਸਤਸੰਗ ਨੂੰ ‘ਹਰਿਸਰੁ’ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਪਾਵਏ- {ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ਼ ਦੀ ਤੀਜੇ ਪੁਰਖ ਦੀ ਇੱਕ-ਵਚਨ ਕਿਰਿਆ} ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਪਾਵਏ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਪਾ ਦਿਓ ਜਾਂ ਪਾਇਓ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਸਿੱਟਾ:
ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ਼ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਵਾਚਿਆ ਸੀ । ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਹੈ ਉਹ ਤਿੰਨਾਂ ਬਾਣੀਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੀ ਹੈ । ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਬਣਤਰ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ਼ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਗੁੱਝੀ ਰਮਜ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ਼ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਭਾਈ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਪਿੰਡ ਪਤਲਿ ਕਿਰਿਆ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਮਾਨ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ ਦੀਵਾ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਮਿੱਟੀ ਆਦਿਕ ਦਾ ਦੀਵਾ ਵਜੋਂ ਸਮਾਨ ਅਰਥ ਵਰਤੇ ਹਨ । ਭਾਈ ਸੁੰਦਰ ਜੀ ਨੇ ਨਾਮ ਦੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ।

The Effect Of Our Conceit On Our Lives – ਸਾਡੀ “ਮੈਂ ” ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦਗੀ ਉੱਤੇ ਅਸਰ

By G.Singh in GURBANI ARTICLES

(Its English version is at the end)

ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਮੈਂ ਹੀ ਭਰੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ; ਕਿਤੇ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਲਾਟ ਵਿਚ ਧੱਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਵੱਜੀ ਸੱਟ ਸਾਨੂੰ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਵੀ ਪਤਲਾ ਕਰ ਦੇਂਦੀ ਹੈ| ਮੁਕਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਾਡੀ ਮੈਂ ਹੀ ਹੈ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸੇ ਮੈਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੁੱਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੱਸਦੇ ਬਲਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਹੋਂਦ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਮੈਂ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਰਤਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੀ; ਆਓ ਵੇਖੀਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟਣ ਦੀ ਨਸੀਹਤ ਕਿਉਂ ਦੇਂਦੇ ਹਨ | ਅੰਗ ੪੬੬ ਉੱਤੇ ਊਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬਚਨ ਹੈ:

ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਆਇਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਗਇਆ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਜੰਮਿਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਮੁਆ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਦਿਤਾ ਹਉ ਵਿਚਿ ਲਇਆ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਖਟਿਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਗਇਆ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਸਚਿਆਰੁ ਕੂੜਿਆਰੁ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਪਾਪ ਪੁੰਨ ਵੀਚਾਰੁ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਨਰਕਿ ਸੁਰਗਿ ਅਵਤਾਰੁ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਹਸੈ ਹਉ ਵਿਚਿ ਰੋਵੈ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਭਰੀਐ ਹਉ ਵਿਚਿ ਧੋਵੈ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਜਾਤੀ ਜਿਨਸੀ ਖੋਵੈ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਮੂਰਖੁ ਹਉ ਵਿਚਿ ਸਿਆਣਾ ॥ ਮੋਖ ਮੁਕਤਿ ਕੀ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਾ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਮਾਇਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਛਾਇਆ ॥ ਹਉਮੈ ਕਰਿ ਕਰਿ ਜੰਤ ਉਪਾਇਆ ॥

ਹਉਮੈ ਬੂਝੈ ਤਾ ਦਰੁ ਸੂਝੈ ॥ ਗਿਆਨ ਵਿਹੂਣਾ ਕਥਿ ਕਥਿ ਲੂਝੈ ॥

ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੀ ਲਿਖੀਐ ਲੇਖੁ ॥ ਜੇਹਾ ਵੇਖਹਿ ਤੇਹਾ ਵੇਖੁ ॥੧॥ {ਪੰਨਾ 466}

ਅਰਥ: ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਅਮਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹਉਮੈ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਜਾਂਦਾ ਵੀ ਉਹ ਹਉਮੈਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਰਨ ਹਉਮੈਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੈ| ਹਉਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਵਣਜ ਦਾ ਅਧਾਰ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਦੇਣ ਲੈਣ ਹਉਮੈਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ | ਇਸ ਹਉਮੈਂ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਦੇ ਕੁਝ ਖੱਟ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੇ ਹਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ| ਇਸੇ ਹਉਮੈਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਉਹ ਕਦੇ ਸੱਚਾ ਬਣਦਾ ਅਤੇ ਕਦੇ ਝੂਠਾ| ਇਸ ਸਿਲਸਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁੰਨ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਪ ਕੀ| ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਸ ਹਉਮੈਂ ਕਰਨ ਹੀ ਨਰਕ ਅਤੇ ਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ| ਇਸ ਮੈਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਬੁਰੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫੇਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੁਰੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਮੈਲ ਧੋਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ| ਇਹੋ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਤ ਦੇ ਮਾਣ ਵਿੱਚ ਪੈਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਆਪੇ ਨੂੰ ਨਾ ਜਾਣ ਸਕਣ ਦਾ ਗੁਨਾਹ ਕਰਵਾ ਦੇਂਦੀ ਹੈ | ਮੈਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹ ਮੂਰਖਤਾ ਹੰਢਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫੇਰ ਸਿਆਣਪ ਵਿਖਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲਗਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਿਆਣਾ ਬਣ ਕੇ ਵੀ ਮੋਖ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ| ਇਸੇ ਮੈਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅਸਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਲਪੇਟਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹੋ ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਜੰਤ ਦੀ ਪਦਾਇਸ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਉਮੈਂ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਉਹ ਇਸ ਹਉਮੈਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲਵੇ, ਤਦ ਓਹਨੂੰ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦਾ ਦਰ ਦਿਸੇ (ਪਰ ਇਸ ਮੈਂ ਨੂੰ ਉਹ ਸਮਝਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ) ਤਦੇ ਇਸ ਹਉਮੈਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਗਿਆਨ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਖਿਝਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ| ਹੇ ਨਾਨਕ| ਇਹ ਲੇਖ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਜਿਵੇਂ ਵੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਉਹ ਵੇਖਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਓਹੋ ਜਿਹਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

ਭਾਵ ਕਿ ਹਉਮੈਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਕਰਕੇ ਓਹਦਾ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਦੁੱਖ ਸਹੇੜਨਾ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ ਖਾਤਰ ਉਹ ਕਦੇ ਖੁਸ਼ ਅਤੇ ਕਦੇ ਫੇਰ ਦੁਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ| ਇਸ ਮੈਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਵਸਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਕੇ ਜਿਓਣਾ ਉਸ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਜਾਂ ਸੁਝਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ | ਇਸ ਗੁਣ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਖੋ ਲਈ ਹੈ| ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਮੈਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੀਵ ਜੰਮਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਨਾ ਸਮਝਿਆਂ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਵੱਲ ਸੁਰਤ ਇਹ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਦੀ ਰਚੀ ਮਾਇਆ ਜਾਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੀ| ਜੇ ਉਹ ਇਹ ਸਮਝ ਲਵੇ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹਸਤੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਹਰ ਥਾਂ ਹਾਜਰ ਹਕੂਰ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਦਾ ਹੀ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਤਦ ਉਹ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਸਭ ਆਵਣ ਜਾਂ ਦੇ ਸਿਲਸਲੇ ਤੋਂ |

ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕੁਝ ਇੰਝ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ:

ਮਹਲਾ ੨ ॥ ਹਉਮੈ ਏਹਾ ਜਾਤਿ ਹੈ ਹਉਮੈ ਕਰਮ ਕਮਾਹਿ ॥ਹਉਮੈ ਏਈ ਬੰਧਨਾ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜੋਨੀ ਪਾਹਿ ॥

ਹਉਮੈ ਕਿਥਹੁ ਊਪਜੈ ਕਿਤੁ ਸੰਜਮਿ ਇਹ ਜਾਇ ॥ ਹਉਮੈ ਏਹੋ ਹੁਕਮੁ ਹੈ ਪਇਐ ਕਿਰਤਿ ਫਿਰਾਹਿ ॥

ਹਉਮੈ ਦੀਰਘ ਰੋਗੁ ਹੈ ਦਾਰੂ ਭੀ ਇਸੁ ਮਾਹਿ ॥ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਜੇ ਆਪਣੀ ਤਾ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਕਮਾਹਿ ॥

ਨਾਨਕੁ ਕਹੈ ਸੁਣਹੁ ਜਨਹੁ ਇਤੁ ਸੰਜਮਿ ਦੁਖ ਜਾਹਿ ॥੨॥ {ਪੰਨਾ 466}

ਅਰਥ: ਹਉਮੈਂ ਦਾ ਸੁਭਾ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੁਤਾਬਕ ਤੋਰਦਾ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਹਉਮੈਂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨਸਾਨ ਕਰਮ ਕਮਾਉਂਦਾ ਹੈ; ਇਸ ਹਉਮੈਂ ਦੀ ਇਹੋ ਬੰਦਿਸ਼ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮੁੜ ਜੂਨੀ ਵਿਚ ਧਕੇਲ ਦੀ ਹੈ | (ਪਰ ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ) ਇਹ ਹਉਮੈਂ ਦਾ ਸੋਮਾ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਸੰਜਮ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?ਜਵਾਬ ਇਸ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹਉਮੈਂ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਧੀਨ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਕਰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਇਸ ਹਉਮੈਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਜਕੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕਿ ਹਉਮੈਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਰੋਗ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦੁਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਬੇਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ? ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ? ਜਵਾਬ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਮੇਹਰ ਕਰ ਦੇਣ ਤਦ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਕਮਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਉਹ ਜੀਵਨ ਸ਼ਬਦ ਮੁਤਾਬਿਕ ਢਾਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ ਕਿ ਹਉਮੈਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਟੁੱਟਦੀ ਚਲੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |

ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹੋ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਹਿੱਸ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਇਸੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਜਿੰਦਗੀ ਵਸਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਇਸ ਹਉਮੈਂ ਦਾ ਅੰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਹੋਣ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੈ | ਮੈਂ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਦੇਂਦਾ ਹਾਂ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਖੋਹਲਣ ਲਈ : ਮੰਨ ਲਵੋ ਕਿ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਜਾਏ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਸਿਰਫ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਹਾਂ ਅਤੇ ਓਹਦੀ ਰਜਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਧਨ ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਮੇਰਾ ਫਰਜ ਹੈ, ਤਦ ਮੇਰੇ ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਟੁੱਟ ਜਾਏਗਾ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਨ ਨਾਲੋਂ ਪ੍ਰਭਜੀ ਵੱਲ ਜਿਆਦਾ ਪਿਆਰ ਹੋ ਜਾਏਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੀ ਮੈਂ ਦੀ ਹਸਤੀ ਮਿਟਦੀ ਚਲੇ ਜਾਏਗੀ ਅਤੇ “ ਮੇਰਾ ਆਹ ਤੇ ਮੇਰਾ ਇਹ” ਵਰਗੇ ਦਾਹਵੇ ਅਰਥਹੀਣ ਬਣਕੇ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ ; ਆਪਣੇ ਬਣਾਏ ਰਾਜ ਭਾਗ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ | ਫੇਰ ਆਪਣੇ ਟੱਬਰ ਤੀਕ ਹੀ ਸੋਚਣ ਵਾਲੀ “ਮੈਂ” ਗਰਕ ਹੋ ਜਾਏਗੀ | ਟੱਬਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ ਸਾਡਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਫਰਜ ਬਣਕੇ ਰਹਿ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਸ ਟੱਬਰ ਖਾਤਰ ਆਪਣੇ ਪੱਲੇ ਪਏ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਅਹੁਤੀ ਦੇਣਾ ਮੁੱਕ ਜਾਏਗਾ |

ਸ਼ੁਭ ਇੱਛਾਵਾਂ

ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ

www.gursoch.com

The Effect Of Our Conceit On Our Lives

May be are not aware of this reality that our conceit keeps dominating our lives; because of it, sometimes, we are pushed into the fire of anger and sometimes it reduces us into hopelessness as it ever hits us hard. In a nutshell, it becomes a cause of our miseries. The Guru doesn’t only relate it to our miseries but also connects it to our existence; it is because of our conceit that keeps us away from our Creator. Let us see on SGGS 466, how the Guru advises us to eliminate it:

ਸਲੋਕ ਮ; ੧ ॥
ਹਉ ਵਿਚਿ ਆਇਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਗਇਆ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਜੰਮਿਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਮੁਆ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਦਿਤਾ ਹਉ ਵਿਚਿ ਲਇਆ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਖਟਿਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਗਇਆ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਸਚਿਆਰੁ ਕੂੜਿਆਰੁ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਪਾਪ ਪੁੰਨ ਵੀਚਾਰੁ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਨਰਕਿ ਸੁਰਗਿ ਅਵਤਾਰੁ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਹਸੈ ਹਉ ਵਿਚਿ ਰੋਵੈ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਭਰੀਐ ਹਉ ਵਿਚਿ ਧੋਵੈ ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਜਾਤੀ ਜਿਨਸੀ ਖੋਵੈ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਮੂਰਖੁ ਹਉ ਵਿਚਿ ਸਿਆਣਾ ॥ ਮੋਖ ਮੁਕਤਿ ਕੀ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਾ ॥

ਹਉ ਵਿਚਿ ਮਾਇਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਛਾਇਆ ॥ ਹਉਮੈ ਕਰਿ ਕਰਿ ਜੰਤ ਉਪਾਇਆ ॥

ਹਉਮੈ ਬੂਝੈ ਤਾ ਦਰੁ ਸੂਝੈ ॥ ਗਿਆਨ ਵਿਹੂਣਾ ਕਥਿ ਕਥਿ ਲੂਝੈ ॥

ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੀ ਲਿਖੀਐ ਲੇਖੁ ॥ ਜੇਹਾ ਵੇਖਹਿ ਤੇਹਾ ਵੇਖੁ ॥੧॥

Salok mėhlā 1.

Ha-o vicẖ ā-i-ā ha-o vicẖ ga-i-ā. Ha-o vicẖ jammi-ā ha-o vicẖ mu-ā.

Ha-o vicẖ ḏiṯā ha-o vicẖ la-i-ā. Ha-o vicẖ kẖati-ā ha-o vicẖ ga-i-ā.

Ha-o vicẖ sacẖiār kūṛi-ār. Ha-o vicẖ pāp punn vīcẖār.

Ha-o vicẖ narak surag avṯār. Ha-o vicẖ hasai ha-o vicẖ rovai.

Ha-o vicẖ bẖarī-ai ha-o vicẖ ḏẖovai. Ha-o vicẖ jāṯī jinsī kẖovai.

Ha-o vicẖ mūrakẖ ha-o vicẖ si-āṇā. Mokẖ mukaṯ kī sār na jāṇā.

Ha-o vicẖ mā-i-ā ha-o vicẖ cẖẖā-i-ā. Ha-umai kar kar janṯ upā-i-ā.

Ha-umai būjẖai ṯā ḏar sūjẖai. Gi-ān vihūṇā kath kath lūjẖai.

Nānak hukmī likī-ai lekẖ. Jehā vekẖėh ṯehā vekẖ. ||1||

Slok of First Nanak.

In essence: One comes (into this world) and departs from here in conceit; because of the conceit, one takes birth and dies. One gives to others and takes from others in conceit. In conceit, one earns and loses. One is known to be truthful or false one because of one’s conceit. Because of one’s conceit, one does virtuous or evil deeds. Because of one’s conceit, one falls in miseries or obtains comforts. In one’s conceit, one laughs and cries. In conceit, one falls into the filth of sins and in conceit, one tries to wash the sins off. One believes in castes and loses the virtues in conceit. Because of one’s conceit, one becomes wise or fool and one doesn’t know the path of liberation. In conceit, one gets into Maya and its influences. Because of this conceit, one is born. If one comprehends all about the conceit, one understands a way out to meet Akalpurakh. Lacking the divine knowledge, one wrangles. Oh Nanak! As per preordained writ-ordinance, one becomes what one’s behavior is toward the world.

It means, it is the conceit that envelops the man into miseries, because just because of the conceit, one comes into this world and goes through miseries. One suffers because of one’s arrogant claims and for that one suffers. This claim makes one feel an independent from the Creator and one doesn’t comprehend how to live by being the part of the Creator. Being lack of this virtue, one loses one’s peace of mind. The Guru ji tells us that because of one’s conceit, one takes birth and without understanding this, Maya doesn’t allow one to concentrate on the Creator; nonetheless, if one realizes that one is actually a part of the Creator, who is omnipresence, then one gets liberated from the cycle of coming and going.

The second Guru elaborates this point in this way:

ਮਹਲਾ ੨ ॥
ਹਉਮੈ ਏਹਾ ਜਾਤਿ ਹੈ ਹਉਮੈ ਕਰਮ ਕਮਾਹਿ ॥ ਹਉਮੈ ਏਈ ਬੰਧਨਾ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜੋਨੀ ਪਾਹਿ ॥

ਹਉਮੈ ਕਿਥਹੁ ਊਪਜੈ ਕਿਤੁ ਸੰਜਮਿ ਇਹ ਜਾਇ ॥ ਹਉਮੈ ਏਹੋ ਹੁਕਮੁ ਹੈ ਪਇਐ ਕਿਰਤਿ ਫਿਰਾਹਿ ॥

ਹਉਮੈ ਦੀਰਘ ਰੋਗੁ ਹੈ ਦਾਰੂ ਭੀ ਇਸੁ ਮਾਹਿ ॥ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਜੇ ਆਪਣੀ ਤਾ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਕਮਾਹਿ ॥

ਨਾਨਕੁ ਕਹੈ ਸੁਣਹੁ ਜਨਹੁ ਇਤੁ ਸੰਜਮਿ ਦੁਖ ਜਾਹਿ ॥੨॥

Mėhlā 2.

Ha-umai ehā jāṯ hai ha-umai karam kamāhi. Ha-umai e-ī banḏẖnā fir fir jonī pāhi.

Ha-umai kithhu ūpjai kiṯ sanjam ih jā-e. Ha-umai eho hukam hai pa-i-ai kiraṯ firāhi.

Ha-umai ḏīragẖ rog hai ḏārū bẖī is māhi. Kirpā kare je āpṇī ṯā gur kā sabaḏ kamāhi.

Nānak kahai suṇhu janhu iṯ sanjam ḏukẖ jāhi. ||2||

Slok of Second Nanak.

In essence: It is the nature of conceit that drives the mortals to act in pride. It is the trap of conceit because of which the mortals keep going in to existences repeatedly. (Question) From where does the conceit come and in what way does it go away? (Answer) The conceit is there as per Ekankar’s ordinance and the mortals get it through their done deeds. The conceit is a chronic disease; nonetheless, it is curable. (How) If Ekankar graces the mortal, he/she lives as per the Guru’s shabda. Nanak says, “Hear Oh people! (The conceit is eliminated through the Guru’s shabda) This is the way the mortal’s troubles go away”.

The Guru advises us by hinting toward the ordinance of the Creator that according to the Guru’s teachings, one should deem oneself as a part of the Creator. Consequently, by living with this kind of belief, our conceit is eliminated, which is very vital to be one with Him. To comprehend it, I give you an example: Let us assume that I am a very rich man, but if I believe that all this fortune belongs to my Creator and I am merely a care-taker of it to utilize it in a virtuous way, then my conceit of being a wealthy man will disappear. And I will involve in love with Akalpurakh, because my feeling of being independent will go away; subsequently, my claims of “ This is mine or that is mine” will become meaningless in my own line of thinking. In this way, my own created empire will merely fill me with a feeling of His trusty. And thinking about my family and taking care of it will become my basic duty; however, I will not mortgage my virtues for it at any cost for anyone.

Wishes

Gurdeep Singh

www.gursoch.com

Oct 02

REMEMBERING THE CREATOR WITH HIS ANY NAME – ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਂ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਨਾ

By G.Singh in GURBANI ARTICLES

(Its English version is at the end)

‘ਨਾਮ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ’ ਨਾਉਂ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਰੱਬ ਜੀ ਨੂੰ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਮ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ | ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਦੱਸਣ ਦਾ ਮੇਰਾ ਮਕਸਦ ਇਹੋ ਹੈ ਕਿ ਨਾਮ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਹੁਕਮ ਤੀਕ ਸਹਿਮਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦੇ ਅਰਥ ਫੇਰ ਹੋਰ ਹੀ ਕਰਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਹੁਣ ਕਈ ਹਾਸੋਹੀਣੇ ਬਿਆਨ ਦੇਣ ਲੱਗ ਗਏ ਕਿ ਰੱਬ ਜੀ ਤਾਂ ਗੈਸ ਬਣ ਗਏ ਸੀ| ਜਦੋਂ ਖਾਸ ਸ਼ਬਦ ਜਿਵੇਂ ਨਾਮ, ਹੁਕਮ, ਸਿਫਤ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਜੇ ਕੋਈ ਨਵੇਂ ਅਰਥ ਕੱਢਣ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਦ ਵੀ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਥ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਨਾਮ ਤੀਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਓ ਵੇਖੀਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਰੱਬ ਜੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲੈਕੇ ਯਾਦ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਕਿਵੇਂ ਜ਼ੋਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ| ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅੰਗ 721-722 ਉੱਤੇ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਅਸਲੀਅਤ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਮ ਨਾਲ ਚੇਤੇ ਕਰਨਾ ਗੁਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ|

ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਮਿਸਾਲਾਂ ਸਮਝ ਲਈਏ ; ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਧੜੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਨਾਮ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਸਿਰਫ ਰੱਬ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਕਰਕੇ ਹੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੱਬ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ; ਮਿਸਾਲ ਲਈ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਦੇ ਅਰਥ ਇਉਂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ:

ਨਾਮ – nāma – नाम

ਸੰ. नामन्. ਫ਼ਾ. [نام] ਦੇਖੋ, ਅੰ. name. ਸੰਗ੍ਯਾ- ਨਾਉਂ. ਸੰਗ੍ਯਾ. ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ. ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਅਰਥ ਜਾਣਿਆ ਜਾਵੇ, ਸੌ ਨਾਮ ਹੈ. ਨਾਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭੇਦ ਦੋ ਹਨ- ਇੱਕ ਵਸਤੂਵਾਚਕ, ਜੈਸੇ- ਮਨੁੱਖ ਬੈਲ ਪਹਾੜ ਆਦਿ. ਦੂਜਾ ਭਾਵ ਵਾਚਕ, ਜੈਸੇ- ਸੁੰਦਰਤਾ, ਕਠੋਰਤਾ, ਭਲਮਨਸਊ, ਭਰੱਪਣ ਆਦਿ. “ਨਾਮ ਕਾਮ ਬਿਹੀਨ ਪੇਖਤ ਧਾਮ ਹੂ ਨਹਿ ਜਾਹਿ.” (ਜਾਪੁ) ੨. ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ “ਨਾਮ” ਕਰਤਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਹੁਕਮ ਬੋਧਕ ਸ਼ਬਦ ਭੀ ਹੈ,¹ ਯਥਾ- “ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਸਗਲੇ ਜੰਤ। ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਖੰਡ ਬ੍ਰਹਮੰਡ.” (ਸੁਖਮਨੀ) ੩. ਸੰ. ਨਾਮ. ਵ੍ਯ- ਅੰਗੀਕਾਰ। ੪. ਸਮਰਣ. ਚੇਤਾ। ੫. ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ. ਮਸ਼ਹੂਰੀ.

ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਨਾਮ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਅੰਗ 7 ਉੱਤੇ:

ਤਿਸੁ ਵਿਚਿ ਜੀਅ ਜੁਗਤਿ ਕੇ ਰੰਗ ॥

ਤਿਨ ਕੇ ਨਾਮ ਅਨੇਕ ਅਨੰਤ ॥

ਹੋਰ ਵੇਖੋ ਕਿ ਨਾਮ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਬਿਆਨਦਾ ਹੈ

ਜੇਤਾ ਕੀਤਾ ਤੇਤਾ ਨਾਉ ॥

ਜੇਤਾ = ਜਿਤਨਾ। ਕੀਤਾ = ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੰਸਾਰ। ਜੇਤਾ ਕੀਤਾ = ਇਹ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਜੋ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਤੇਤਾ = ਉਹ ਸਾਰਾ, ਉਤਨਾ ਹੀ। ਨਾਉ = ਨਾਮ, ਰੂਪ, ਸਰੂਪ। ❀ ਨੋਟ: ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ‘substance’ ਤੇ ‘property’ ਤਿਵੇਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਹਨ ‘ਨਾਮ’ ਤੇ ‘ਗੁਣ’ ਜਾਂ ‘ਮੂਰਤਿ’ ਤੇ ‘ਗੁਣ’। ਸੋ ‘ਨਾਮ’ (ਸਰੂਪ) ‘substance’ ਹੈ ਤੇ ਗੁਣ ‘property’ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਦਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ‘ਨਾਮ’ ਰੱਖੀਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਸਰੂਪ (ਸ਼ਕਲ) ਨੀਯਤ ਕਰੀਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਾਮ ਲਈਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹਸਤੀ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ, ਜੋ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੈ (‘ਇਹੁ ਵਿਸੁ ਸੰਸਾਰੁ ਤੁਮ ਦੇਖਦੇ, ਇਹੁ ਹਰਿ ਕਾ ਰੂਪੁ ਹੈ, ਹਰਿ ਰੂਪੁ ਨਦਰੀ ਆਇਆ’)।

ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਨਾਹੀ ਕੋ ਥਾਉ ॥

ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ-‘ਨਾਮ’ ਤੋਂ ਬਿਨਾ, ਨਾਮ ਤੋਂ ਖ਼ਾਲੀ।

ਕੋਈ ਥਾਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਸਰੂਪ ਤੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, (ਭਾਵ, ਜਿਹੜੀ ਥਾਂ ਜਾਂ ਪਦਾਰਥ ਵੇਖੀਏ ਉਹੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸਰੂਪ ਦਿੱਸਦਾ ਹੈ, ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਜ਼ੱਰਾ ਜ਼ੱਰਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੈ)।

ਆਓ ਹੁਣ ਉਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰੀਏ:

ਤਿਲੰਗ ਮਹਲਾ ੧ ਘਰੁ ੩

ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

ਇਹੁ ਤਨੁ ਮਾਇਆ ਪਾਹਿਆ ਪਿਆਰੇ ਲੀਤੜਾ ਲਬਿ ਰੰਗਾਏ ॥

ਮੇਰੈ ਕੰਤ ਨ ਭਾਵੈ ਚੋਲੜਾ ਪਿਆਰੇ ਕਿਉ ਧਨ ਸੇਜੈ ਜਾਏ ॥੧॥

ਹੰਉ ਕੁਰਬਾਨੈ ਜਾਉ ਮਿਹਰਵਾਨਾ ਹੰਉ ਕੁਰਬਾਨੈ ਜਾਉ ॥

ਹੰਉ ਕੁਰਬਾਨੈ ਜਾਉ ਤਿਨਾ ਕੈ ਲੈਨਿ ਜੋ ਤੇਰਾ ਨਾਉ ॥

ਲੈਨਿ ਜੋ ਤੇਰਾ ਨਾਉ ਤਿਨਾ ਕੈ ਹੰਉ ਸਦ ਕੁਰਬਾਨੈ ਜਾਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਕਾਇਆ ਰੰਙਣਿ ਜੇ ਥੀਐ ਪਿਆਰੇ ਪਾਈਐ ਨਾਉ ਮਜੀਠ ॥

ਰੰਙਣ ਵਾਲਾ ਜੇ ਰੰਙੈ ਸਾਹਿਬੁ ਐਸਾ ਰੰਗੁ ਨ ਡੀਠ ॥੨॥

ਜਿਨ ਕੇ ਚੋਲੇ ਰਤੜੇ ਪਿਆਰੇ ਕੰਤੁ ਤਿਨਾ ਕੈ ਪਾਸਿ ॥

ਧੂੜਿ ਤਿਨਾ ਕੀ ਜੇ ਮਿਲੈ ਜੀ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਕੀ ਅਰਦਾਸਿ ॥੩॥

ਆਪੇ ਸਾਜੇ ਆਪੇ ਰੰਗੇ ਆਪੇ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ ॥

ਨਾਨਕ ਕਾਮਣਿ ਕੰਤੈ ਭਾਵੈ ਆਪੇ ਹੀ ਰਾਵੇਇ ॥੪॥੧॥੩॥ {ਪੰਨਾ 721-722}

ਅਰਥ: ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ! ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਤਾਂ ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਲਬ ਨਾਲ ਰੰਗਿਆ ਗਿਆ ਫੇਰ ਮੈਂ ਭਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਚੰਗਾ ਲੱਗਾਂਗੀ |

ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਭ ਜੀ, ਮੈਂ ਉਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੁਰਬਾਨ ਹਾਂ ਜੋ ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਂ ਲੈਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਭਾਵ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਂ ਲੈਕੇ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਰਹਾਉ।

ਜੇ ਇਸ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨੀਲਾਰੀ ਦੀ ਮੱਟੀ ਬਣਾਕੇ ਪ੍ਰਭਜੀ ਜੀ ਨਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਚਾੜ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ ਤਦ ਅਜਿਹਾ ਰੰਗ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਰੰਗ ਕਦੇ ਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਅਤੇ ਉਤਰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਭਾਵ ਉਨਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਘਟਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ |।੨|

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਤਨ ਮਨ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਗਏ, ਉਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਸਦੇ ਹਨ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਵੀ ਅਤੇ ਨਾਨਕ ਦੀ ਇਹੋ ਅਰਦਾਸ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਭ ਰੱਤੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਮਿਲ ਜਾਵੇ (ਤਾਂਕਿ ਉਨਾਂ ਦੇ ਸੰਗ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਨਾਲ ਮਨ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕੇ|)।੩।

ਹੈ ਨਾਨਕ ! ਦਰਅਸਲ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਣ ਵਾਲੇ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਆਪ ਹੀ ਹਨ; ਆਪਣੀ ਨਦਰ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਜੀਵ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਵਾਰਦੇ ਹਨ| ਉਹ ਫਿਰ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਉਹ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।੪।੧।੩।

ਆਪਾਂ ਨੇ ਵੇਖ ਲਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰਭਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਿਲਾਘਾ ਕਰਦੇ ਹਨ !

ਗੁਰੂ ਜੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਉਸ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਾਜੀ; ਭਾਵੇਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਨਾਮ ਧਰ ਦਿੱਤੇ | ਨਾਮ ਧਰਨ ਨਾਲ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਦੀ ਹਸਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਹੀ ਰਹੀ| ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਭ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਨੂੰ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸਲ ਮੁੱਢ ਸਭ ਤਾਂ ਓਹੀ ਹਨ | ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਦਿਲ ਵਿਚ ਲਿਆਕੇ ਜਿਉਣਾ, ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵਤੀਰਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਰੋਜ਼ੀ ਕਮਾਉਣੀ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਹੈ| ਪ੍ਰਭਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਆਪ /ਹਉਮੈ ਮਾਰਕੇ ਜਿਉਣ ਨੂੰ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਸਾਰੀ ਗੁੰਝਲਾਂ ਤੇ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ ਹਉਮੈ ਦੀ ਹੀ ਉਪਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਝਿਜਕ ਦੇ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਮ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਹਉਮੈਂ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ| ਤਦੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸੰਸਾਰੀ ਕਿਰਿਆ ਕਰਮ ਨੂੰ ਬੇਕਾਰ ਸੱਦਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹੇ ਕਰਿਆ ਕਰਮ ਕਰਮ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਖੰਡੀ ਸਿਧੇ ਸਾਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਤੋਂ ਤੋੜਦੇ ਹਨ |

ਸ਼ੁਭ ਇੱਛਾਵਾਂ

ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ

REMEMBERING THE CREATOR WITH HIS ANY NAME

In the Gurbani, the word ‘Naam’ is also interpreted as ‘ naon/name’ to advise the followers to remember the Creator with any name; the reason I tell this is that there are some Sikh-groups that tie the word ‘;Naam’ only to the ordinance of the Creator and as a result of it, remembering His name is interpreted in unique ways as now some preachers are saying that the Creator became gas. When the words like ‘Naam/name, Hukam/ordinance, sift/praise, and Maya/Maya are interpreted in a new way, it is realized that such a practice doesn’t hold water, because these words are used in various contexts in the bani and they change their meaning accordingly. Keeping this article limited to ‘Naam/nae’, let us see how the Guru gives importance to remembering the Creator with His any given name. Regarding this, the Guru’s shabad, which states that remembering Him is profitable, is on 721-722, SGGS,

Let us first understand a few examples: some Sikh circles as stated above consider ‘Naam’ as Prabhji’s ‘Hukam/Ordinance’ only whereas ‘Naam’ is also used as the name of the Creator. In Mahan kosh by Kahn Singh, Naam is defined, “Naam +noun, a word used to explain anything. Mostly the noun is of two kinds. 1.materialistic/common/proper 2. Abstract animosity, beauty etc. ‘Naam’ is also used for the Creator “- “ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਸਗਲੇ ਜੰਤ। ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਖੰਡ ਬ੍ਰਹਮੰਡ.” In essence: Creator created the lives; the Creator created the universes. (ਸੁਖਮਨੀ/Sukhmani).3. adoption (giving the name) 4 memory 5 celebrity/reputation

Besides, ‘Naam’ interpreted as ‘naon’ is used for the oneness of the creator that envelops His creation in it.

ਜੇਤਾ ਕੀਤਾ ਤੇਤਾ ਨਾਉ ॥ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਨਾਹੀ ਕੋ ਥਾਉ ॥

Jeṯā kīṯā ṯeṯā nā-o. Viṇ nāvai nāhī ko thā-o.

In essence: all the Creation created by Him is His name (is His part). There is nothing (seen/unseen) place without His name(existence)

Now lets us look at that shabda:

ਤਿਲੰਗ ਮਹਲਾ ੧ ਘਰੁ ੩

Ŧilang mėhlā 1 gẖar 3

Raag Tilang, the bani of First Nanak, house third

ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

Ik-oaŉkār saṯgur parsāḏ.

There is only one all Pervading Akalpurakh, who is known with the blessings of the Satiguru.

Page 721-722

ਇਹੁ ਤਨੁ ਮਾਇਆ ਪਾਹਿਆ ਪਿਆਰੇ ਲੀਤੜਾ ਲਬਿ ਰੰਗਾਏ ॥
ਮੇਰੈ ਕੰਤ ਨ ਭਾਵੈ ਚੋਲੜਾ ਪਿਆਰੇ ਕਿਉ ਧਨ ਸੇਜੈ ਜਾਏ ॥੧॥

Ih ṯan mā-i-ā pāhi-ā pi-āre līṯ-ṛā lab rangā-e.

Merai kanṯ na bẖāvai cẖolṛā pi-āre ki-o ḏẖan sejai jā-e. ||1||

In essence: Oh dear! This body is attached to Maya and colored in greed; you, my Spouse Prabh, are not pleased with my impure body, how can I, your bride, be with you, my Spouse?

ਹੰਉ ਕੁਰਬਾਨੈ ਜਾਉ ਮਿਹਰਵਾਨਾ ਹੰਉ ਕੁਰਬਾਨੈ ਜਾਉ ॥
ਹੰਉ ਕੁਰਬਾਨੈ ਜਾਉ ਤਿਨਾ ਕੈ ਲੈਨਿ ਜੋ ਤੇਰਾ ਨਾਉ ॥
ਲੈਨਿ ਜੋ ਤੇਰਾ ਨਾਉ ਤਿਨਾ ਕੈ ਹੰਉ ਸਦ ਕੁਰਬਾਨੈ ਜਾਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

Haŉ-u kurbānai jā-o miharvānā haŉ-u kurbānai jā-o.

Haŉ-u kurbānai jā-o ṯinā kai lain jo ṯerā nā-o.

Lain jo ṯerā nā-o ṯinā kai haŉ-u saḏ kurbānai jā-o. ||1|| Rahā-o.

Oh, Merciful Akalpurakh! I sacrifice to you repeatedly. I sacrifice also to those, who utter your name; yes, I sacrifice to those, who utter your name. Pause.

How the body can be worth pleasing Akalpurakh spouse? The answer follows:

ਕਾਇਆ ਰੰਙਣਿ ਜੇ ਥੀਐ ਪਿਆਰੇ ਪਾਈਐ ਨਾਉ ਮਜੀਠ ॥
ਰੰਙਣ ਵਾਲਾ ਜੇ ਰੰਙੈ ਸਾਹਿਬੁ ਐਸਾ ਰੰਗੁ ਨ ਡੀਠ ॥੨॥

Kā-i-ā rańaṇ je thī-ai pi-āre pā-ī-ai nā-o majīṯẖ.

Rańaṇ vālā je rańai sāhib aisā rang na dīṯẖ. ||2||

If this body becomes dyer’s vat and the permanent color of Prabh’s love (name) is put in it, Prabh, the dyer, intensifies the color, then this body will have such a color of His love that it would appear as it has been never seen before (It will never fade).

ਜਿਨ ਕੇ ਚੋਲੇ ਰਤੜੇ ਪਿਆਰੇ ਕੰਤੁ ਤਿਨਾ ਕੈ ਪਾਸਿ ॥
ਧੂੜਿ ਤਿਨਾ ਕੀ ਜੇ ਮਿਲੈ ਜੀ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਕੀ ਅਰਦਾਸਿ ॥੩॥

Jin ke cẖole raṯ-ṛe pi-āre kanṯ ṯinā kai pās.

Ḏẖūṛ ṯinā kī je milai jī kaho Nānak kī arḏās. ||3||

Oh dear! Those persons who are totally drenched in the love of their Spouse Prabh have their Spouse. Nanak prays to have the dust of feet of such persons (Humbly seeks their company).

ਆਪੇ ਸਾਜੇ ਆਪੇ ਰੰਗੇ ਆਪੇ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ ॥
ਨਾਨਕ ਕਾਮਣਿ ਕੰਤੈ ਭਾਵੈ ਆਪੇ ਹੀ ਰਾਵੇਇ ॥੪॥੧॥੩॥

Āpe sāje āpe range āpe naḏar kare-i.

Nānak kāmaṇ kanṯai bẖāvai āpe hī rāve-e. ||4||1||3||

Our Spouse, Ekankar, creates; by bestowing grace, He drenches the brides (the mortals) in His love. Oh Nanak! If the soul bride becomes pleasing to her Spouse, Ekankar, He causes her to enjoy His company.

See how the Guru connects the followers to Akalpurakh through remembering His name. Thus he connects us with the Creator who created the worlds;the different people have given Him different names; nonetheless, the Creator remains the same. The Guru prioritizes the Creator to all other worldly Devtas or Devis, Avataras, because the origin of all is Him. According to the Guru, the Sikhs, by keeping the Creator in their hearts, should live in this world, behave with the world, and earn their living. Living here by eliminating one’s ego through the Creator’s memory is the most important task of a Sikh, because all the conflicts and animosity seen in this world are triggered by the ego. Therefore, we should remember Him with any name; however, it is important to get rid of our ego through His memory. That is the other reason that the Guru advises us to stay away from the religious rites and hypocritical acts, and those hypocrites who promote such kinds of ritualism disconnect the ignorant public from the Creator.

Wishes

Gurdeep Singh

www.gursoch.com

ਤੀਰਥੁ ਬਡਾ ਕਿ ਹਰਿ ਕਾ ਦਾਸੁ? (ਲੇਖਕ – ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ ਐੱਸ ਏ)

By Writers Articles in ARTICLES by Other Writers

ਤੀਰਥ ਕੀ ਹੈ?
ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਤੀਰਥ ਕੀ ਹੈ?
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਠਾਹਠ {ਅਠਸਠਿ} ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਨਾਂ ਉੱਤੋ ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਅਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਹੈ । ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਤੀਰਥ ਉਹ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਕਿਸੇ ਦੇਵੀ ਜਾਂ ਦੇਵਤੇ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਤ ਕਿਸੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਨਦੀਆਂ ਵੀ, ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਮੰਨੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਜਨ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਾ ਪੁੰਨ ਕਰਮ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਵੀ ਤੀਰਥ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਤੀਰਥਾਂ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੇ ਪਾਪ ਧੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮਨ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ ।
ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਤੀਰਥ ਬਾਰੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ –
“ਤੀਰਥ ਅਥਵਾ ਤੀਰਥੁ. ਸੰ. ਤੀਥੱ ਸੰਗਯਾ—ਜਿਸ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪਾਪ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਈਏ. ਪਵਿਤ੍ਰ ਅਸਥਾਨ. ਜਿੱਥੇ ਧਰਮ ਭਾਵ ਨਾਲ਼ ਲੋਕ ਪਾਪ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣ. ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੱਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਨਿਸਚੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਨੇਕ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਥਾਂ ਤੀਰਥ ਮੰਨ ਰੱਖੇ ਹਨ, ਕਿਤਨਿਆਂ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਪੱਰਸ਼ ਮਾਤ੍ਰ ਤੋਂ ਹੀ ਤੀਰਥਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤਿ ਦਾ ਸਾਧਨ ਨਿਸ਼ਚੇ ਕੀਤਾ ਹੈ. ਗੁਰਮਤ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਕੋਈ ਲਾਭ ਲੈਣ ਲਈ ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ ਜਾਣਾ ਉੱਤਮ ਹੈ, ਪਰ ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਮੁਕਤਿ ਨਾਲ਼ ਸਾਕਸ਼ਾਤ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ” । ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਵਲੋਂ ‘ਤੀਰਥ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕੀਤੇ ਗਿਆਰਾਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਅਰਥ ‘ਗੁਰੂ’ ਅਤੇ ‘ਕਰਤਾਰ’ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹਨ ।
ਗੁਰਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਤੀਰਥ ਕੀ ਹੈ?
ਗੁਰਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਤੀਰਥ ‘ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ’ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤੀਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਦੀ ਜੁਗਤੀ ਮਿਲ਼ਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਜਾਣਾ ਹੀ ਤੀਰਥ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਮਨ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਮੰਦਰ ਬਣ ਜਾਏ ਤੇ ਸ਼੍ਰੀਰਕ ਇੰਦ੍ਰੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣ ਤਾ ਅੰਦਰ ਹੀ ਤੀਰਥ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗੁਰਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਇਮਾਰਤ ਜਾਂ ਸਰੋਵਰ ਤੀਰਥ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ‘ਤੀਰਥ’ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ: –

1). ਸੋਚੈ ਸੋਚਿ ਨ ਹੋਵਈ ਜੇ ਸੋਚੀ ਲਖ ਵਾਰ॥

ਵਿਚਾਰ: ਸੋਚੈ, ਸੋਚਿ ਅਤੇ ਸੋਚੀ ਤਿੰਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ /ਸ਼/ ਧੁਨੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ, ਅਜਿਹਾ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । /ਸ਼/ ਧੁਨੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਸ਼ੌਚ’ {ਸ਼ੌਚਾਲਿਆ ਇਸੇ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ} ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ- ਤੀਰਥਾਂ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਸਰੋਵਰਾਂ ਜਾਂ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਮਨ ਦੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੀਰਥ ਇਸ਼ਨਾਨ ਨਾਲ਼ ਮਨ ਦੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੌ ਸਕਦੀ ਪਰ ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਮੈਲ਼ ਦੂਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ‘ਸੋਚੈ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਸੋਚਣਾ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । ‘ਸੋਚ’ ਅਤੇ ‘ਸ਼ੋਚ’ ਦੋ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ । ਪਹਿਲੇ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ’ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਤੀਰਥ ਇਸ਼ਨਾਨ’ ।
2). ਭਰੀਐ ਹਥੁ ਪੈਰੁ ਤਨੁ ਦੇਹ॥ ਪਾਣੀ ਧੋਤੈ ਉਤਰਸੁ ਖੇਹ॥ ਮੂਤ ਪਲੀਤੀ ਕਪੜੁ ਹੋਇ॥ ਦੇ ਸਾਬੂਣੁ ਲਈਐ ਓਹੁ ਧੋਇ॥ ਭਰੀਐ ਮਤਿ ਪਾਪਾ ਕੈ ਸੰਗਿ॥ ਓਹੁ ਧੋਪੈ ਨਾਵੈ ਕੈ ਰੰਗਿ॥ {ਗਗਸ ੪}
ਵਿਚਾਰ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ- ਪਾਣੀ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਮਿੱਟੀ ਲਾਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਬਣ ਵਰਤ ਕੇ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ਼ ਧੋਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮਨ ਨਾ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਨਾਲ਼ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਬਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ਼ ਧੋਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ਼ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਮਨ ਵਿੱਚ ਉੱਠਦੇ ਪਾਪਾ ਦੇ ਫ਼ੁਰਨੇ ਸੂਕਸ਼ਮ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੂਕਸ਼ਮ ਰੱਬੀ ਰੰਗ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਾਣੀ ਨਾਲ਼ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਕਸ਼ਮ ਫ਼ੁਰਨਿਆਂ ਤਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦਾ ।
3). ਸੁਣਿਆ ਮੰਨਿਆ ਮਨਿ ਕੀਤਾ ਭਾਉ॥ ਅੰਤਰਗਤਿ ਤੀਰਥਿ ਮਲਿ ਨਾਉ॥ {ਗਗਸ ੪}
ਵਿਚਾਰ: ਗੁਰੂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰ ਲੈਣਾ ਹੀ ਕਾਇਆ ਵਿੱਚਲੇ ਤੀਰਥ ਉੱਤੇ ਮਲ਼ ਮਲ਼ ਕੇ ਨਹਾ ਲੈਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਬਾਹਰੀ ਕਿਸੇ ਤੀਰਥ ਉੱਤੇ ਮਨ ਦੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਲਈ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ।
4). ਕਾਇਆ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਤੀਰਥ ਹੈ?

ਰਸਨਾ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਜੈ ਅੰਤਰੁ ਭੀਜੈ ਸਾਚ ਸਬਦਿ ਬੀਚਾਰੀ॥ ਅੰਤਰਿ ਖੂਹਟਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਿ ਭਰਿਆ ਸਬਦੇ ਕਾਢਿ ਪੀਐ ਪਨਿਹਾਰੀ॥ {ਗਗਸ ੫੭੦/੧੮}
ਸੰਖੇਪ ਅਰਥ: ਅੰਤਰਿ—ਅੰਦਰ, ਮਨ ਵਿਚ । ਖੂਹਟਾ—ਸੋਹਣਾ ਜਿਹਾ ਖੂਹ, ਚਸ਼ਮਾ । ਅੰਮ੍ਰਿਤਿ— {ਕਰਣ ਕਾਰਕ, ਸਿਹਾਰੀ ਅੰਤਕ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ} ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਲ, ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨਾਮ-ਜਲ ਨਾਲ । ਪੀਐ—ਪੀਂਦੀ ਹੈ । ਪਨਿਹਾਰੀ—ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਵਾਲੀ ।
ਵਿਸਥਾਰ: ਜੀਭ ਨਾਲ ਹਰਿ ਨਾਮ-ਜਲ ਪੀਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਿਰਦਾ ਤਰੋ-ਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹੇ ਭਾਈ! ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨਾਮ-ਜਲ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਚਸ਼ਮਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੁਰਤਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਨਾਮ-ਜਲ ਭਰਨਾ ਜਾਣਦੀ ਹੈ ਉਹ ਮਨੁੱਖ (ਅੰਦਰਲੇ ਚਸ਼ਮੇ ਵਿਚੋਂ ਨਾਮ-ਜਲ) ਕੱਢ ਕੇ ਪੀਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
5). ਕਾਇਆ ਅੰਦਰ ਕਿਹੜਾ ਤੀਰਥ-ਦਰਿਆ ਵਗ ਰਿਹਾ ਹੈ?
ਅਸਮਾਨ ਮਿ´ਾਨੇ ਲਹੰਗ ਦਰੀਆ ਗੁਸਲ ਕਰਦਨ ਬੂਦ॥ ਕਰਿ ਫਕਰੁ ਦਾਇਮ ਲਾਇ ਚਸਮੇ ਜਹ ਤਹਾ ਮਉਜੂਦੁ॥੩॥
ਸੰਖੇਪ ਅਰਥ: ਅਸਮਾਨ—ਅਕਾਸ਼, ਦਸਮ ਦੁਆਰ, ਅੰਤਹਕਰਨ, ਮਨ । ਮਿ´ਾਨੇ-ਮਿਆਨੇ, ਅੰਦਰ । ਲਹੰਗ—ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਵਗਦਾ ਹੈ । ਦਰੀਆ—(ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭੂ-ਰੂਪ) ਨਦੀ । ਗੁਸਲ—ਇਸ਼ਨਾਨ । ਕਰਦਨ ਬੂਦ— {ਕਰਦਨੀ ਬੂਦ} ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ । ਫਕਰੁ—ਫ਼ਕੀਰੀ, ਬੰਦਗੀ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ । ਚਸਮੇ—ਐਨਕਾਂ । ਜਹ ਤਹਾ—ਹਰ ਥਾਂ ।੩।
ਵਿਸਥਾਰ: ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ-ਰੂਪ ਦਰਿਆ ਤੇ ਅੰਤਹਕਰਨ ਵਿਚ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਲਹਿਰਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਣੀ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਸੋ, ਉਸ ਦੀ ਸਦਾ ਬੰਦਗੀ ਕਰ ਅਤੇ ਬੰਦਗੀ ਦੀ ਐਨਕ ਲਾ (ਕੇ ਵੇਖ), ਉਹ ਹਰ ਥਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਬਾਹਰ ਕਿਸੇ ਤੀਰਥ ਉੱਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ।।੩।
6). ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੀ ਪੂਰਾ ਤੀਰਥ ਹੈ ।
ਤੀਰਥੁ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੋ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ॥
ਓਹੁ ਆਪਿ ਛੁਟਾ ਕੁਟੰਬ ਸਿਉ ਦੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਭ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਛਡਾਏ॥ – {ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੧੪੦}
7). ਗੁਰੂ ਹੀ ਤੀਰਥ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਤੀਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ:
ਪ੍ਰਭਾਤੀ ਮਹਲਾ ੧॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਨੀਰੁ ਗਿਆਨਿ ਮਨ ਮਜਨੁ ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਸੰਗਿ ਗਹੇ॥ ਗੁਰ ਉਪਦੇਸਿ ਜਵਾਹਰ ਮਾਣਕ ਸੇਵੇ ਸਿਖੁ ਸੁ ਖੋਜਿ ਲਹੈ ॥੧॥ ਗੁਰ ਸਮਾਨਿ ਤੀਰਥੁ ਨਹੀ ਕੋਇ॥ ਸਰੁ ਸੰਤੋਖੁ ਤਾਸੁ ਗੁਰੁ ਹੋਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ॥ ਗੁਰੁ ਦਰੀਆਉ ਸਦਾ ਜਲੁ ਨਿਰਮਲੁ ਮਿਲਿਆ ਦੁਰਮਤਿ ਮੈਲੁ ਹਰੈ ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਪਾਇਐ ਪੂਰਾ ਨਾਵਣੁ ਪਸੂ ਪਰੇਤਹੁ ਦੇਵ ਕਰੈ ॥੨॥ {ਗਗਸ ੧੩੨੮-੨੯}
ਸੰਖੇਪ ਅਰਥ: ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ—ਅਟਲ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਨਾਮ-ਰਸ । ਨੀਰੁ—ਪਾਣੀ । ਗਿਆਨਿ—ਗਿਆਨ ਵਿਚ, ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਆਤਮਕ ਚਾਨਣ ਵਿਚ । ਮਜਨੁ—ਚੁੱਭੀ, ਇਸ਼ਨਾਨ । ਅਠਸਠਿ—ਅਠਾਹਠ । ਸੰਗਿ—ਨਾਲ ਹੀ, ਗੁਰੂ-ਤੀਰਥ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ । ਗਹੇ—ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਪਦੇਸਿ—ਉਪਦੇਸ ਵਿਚ । ਸੁ— ਉਹ (ਸਿੱਖ) (ਨੋਟ:- ਅਸਲ ਲਫ਼ਜ਼ ਹੈ ‘ਸੋ’, ਪਰ ਇਥੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਹੈ ‘ਸੁ’) । ਲਹੈ—ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਖੋਜਿ—ਖੋਜ ਕੇ ।੨। ਸਮਾਨਿ—ਵਰਗਾ, ਬਰਾਬਰ ਦਾ । ਸਰੁ—ਤਾਲਾਬ । ਤਾਸੁ—ਉਹੀ ।੧।ਰਹਾਉ। ਨਿਰਮਲੁ—ਮਲ-ਰਹਿਤ, ਸਾਫ਼ । ਦੁਰਮਤਿ—ਭੈੜੀ ਅਕਲ । ਹਰੈ—ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰਿ ਪਾਇਐ— ਜੋ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਏ । ਨਾਵਣੁ—ਇਸ਼ਨਾਨ । ਪਰੇਤਹੁ—ਪਰੇਤਾਂ ਤੋਂ । ਕਰੈ—ਬਣਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ।੨।
ਵਿਸਥਾਰ: ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਤੀਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਉਹ ਗੁਰੂ ਹੀ ਸੰਤੋਖ-ਰੂਪ ਸਰੋਵਰ ਹੈ ।੧।ਰਹਾਉ। (ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ) ਪ੍ਰਭੂ-ਨਾਮ (ਗੁਰੂ-ਤੀਰਥ ਦਾ) ਜਲ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਆਤਮਕ ਚਾਨਣ ਵਿਚ ਮਨ ਦੀ ਚੁੱਭੀ (ਉਸ ਗੁਰ-ਤੀਰਥ ਦਾ) ਇਸ਼ਨਾਨ ਹੈ, (ਗੁਰੂ-ਤੀਰਥ ਦੇ) ਨਾਲ ਹੀ ਅਠਾਹਠ ਤੀਰਥ (ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ) ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਗੁਰੂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ (-ਰੂਪ ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ) ਮੋਤੀ ਤੇ ਜਵਾਹਰ ਹਨ । ਜੇਹੜਾ ਸਿੱਖ (ਗੁਰੂ-ਤੀਰਥ ਨੂੰ) ਸੇਂਵਦਾ ਹੈ (ਸਰਧਾ ਨਾਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ) ਉਹ ਭਾਲ ਕਰ ਕੇ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।੧। ਗੁਰੂ ਇਕ (ਐਸਾ) ਦਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਪਾਸੋਂ ਮਿਲਦਾ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਉਸ ਦਰਿਆ ਵਿਚ (ਐਸਾ) ਜਲ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾ ਹੀ ਸਾਫ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉਹ ਜਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਖੋਟੀ ਮਤਿ ਦੀ ਮੈਲ ਦੂਰ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਏ ਤਾਂ (ਉਸ ਗੁਰੂ-ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਇਸ਼ਨਾਨ) ਸਫਲ ਇਸ਼ਨਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਤੋਂ ਪਰੇਤਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਆਤਮਕ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਇਨਸਾਨ ਬਣਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ।੨।
8). ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੧ ਛੰਤ < ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਤੀਰਥਿ ਨਾਵਣ ਜਾਉ ਤੀਰਥੁ ਨਾਮੁ ਹੈ ॥ ਤੀਰਥੁ ਸਬਦ ਬੀਚਾਰੁ ਅੰਤਰਿ ਗਿਆਨੁ ਹੈ ॥ ਗੁਰ ਗਿਆਨੁ ਸਾਚਾ ਥਾਨੁ ਤੀਰਥੁ ਦਸ ਪੁਰਬ ਸਦਾ ਦਸਾਹਰਾ ॥ ਹਉ ਨਾਮੁ ਹਰਿ ਕਾ ਸਦਾ ਜਾਚਉ ਦੇਹੁ ਪ੍ਰਭ ਧਰਣੀਧਰਾ ॥ ਸੰਸਾਰੁ ਰੋਗੀ ਨਾਮੁ ਦਾਰੂ ਮੈਲੁ ਲਾਗੈ ਸਚ ਬਿਨਾ ॥ ਗੁਰ ਵਾਕੁ ਨਿਰਮਲੁ ਸਦਾ ਚਾਨਣੁ ਨਿਤ ਸਾਚੁ ਤੀਰਥੁ ਮਜਨਾ ॥੧॥ {ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੬੮੭}
ਸੰਖੇਪ ਅਰਥ: ਤੀਰਥਿ—ਤੀਰਥ ਉਤੇ । ਜਾਉ—ਮੈਂ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ । ਸਬਦ ਬੀਚਾਰੁ—ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ । ਅੰਤਰਿ—ਅੰਦਰ, ਮਨ ਵਿਚ ।ਗਿਆਨੁ—ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ । ਸਾਚਾ—ਸਦਾ-ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ । ਦਸ ਪੁਰਬ—ਦਸ ਪਵਿਤ੍ਰ ਦਿਹਾੜੇ {ਮੱਸਿਆ, ਸੰਗ੍ਰਾਂਦ, ਪੂਰਨਮਾਸੀ, ਚਾਨਣਾ ਐਤਵਾਰ, ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਣ, ਚੰਦ ਗ੍ਰਹਣ, ਦੋ ਅਸ਼ਟਮੀਆਂ, ਦੋ ਚੌਦੇਂ} । ਦਸਾਹਰਾ—ਦਸ ਪਾਪ ਹਰਨ ਵਾਲਾ ਦਿਨ, ਜੇਠ ਸੁਦੀ ਦਸਮੀ, ਗੰਗਾ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ । ਹਉ—ਮੈਂ । ਜਾਚਉ—ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ । ਧਰਣੀਧਰਾ—{ਧਰਣੀ—ਧਰਤੀ । ਧਰ—ਆਸਰਾ} ਹੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਆਸਰੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਸਾਚੁ—ਸਦਾ-ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ । ਮਜਨਾ—ਇਸ਼ਨਾਨ ।੧
ਵਿਸਥਾਰ: ਅਰਥ:- ਮੈਂ (ਭੀ) ਤੀਰਥ ਉਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ (ਪਰ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ) ਨਾਮ (ਹੀ) ਤੀਰਥ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ-ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਟਿਕਾਣਾ (ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ) ਤੀਰਥ ਹੈ (ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੀ ਬਰਕਤਿ ਨਾਲ) ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਡੂੰਘੀ ਸਾਂਝ ਬਣਦੀ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਇਹ ਗਿਆਨ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਤੀਰਥ-ਅਸਥਾਨ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਦਸ ਪਵਿਤ੍ਰ ਦਿਹਾੜੇ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਗੰਗਾ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਹੈ ।ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਇਹ ਗਿਆਨ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਤੀਰਥ-ਅਸਥਾਨ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਦਸ ਪਵਿਤ੍ਰ ਦਿਹਾੜੇ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਗੰਗਾ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਹੈ । ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ ਤੇ (ਅਰਦਾਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ—) ਹੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਆਸਰੇ ਪ੍ਰਭੂ! (ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਮ) ਦੇਹ । ਜਗਤ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਿਚ) ਰੋਗੀ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਹੈ,
ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ (ਇਹਨਾਂ ਰੋਗਾਂ ਦਾ) ਇਲਾਜ ਹੈ । ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾ (ਮਨ ਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ) ਮੈਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਦਾ ਪਵਿਤ੍ਰ ਸ਼ਬਦ (ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ) ਸਦਾ (ਆਤਮਕ) ਚਾਨਣ (ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਇਹੀ) ਨਿੱਤ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਤੀਰਥ ਹੈ, ਇਹੀ ਤੀਰਥ-ਇਸ਼ਨਾਨ ਹੈ ।੧।
9). ਨਾਵਨ ਕਉ ਤੀਰਥ ਘਨੇ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਪੂਜਨ ਕਉ ਬਹੁ ਦੇਵ॥
ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਛੂਟਨ ਨਹੀਂ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਛੂਟਨ ਹਰਿ ਕੀ ਸੇਵ॥ {ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੩੩੬/੫}
10). ਜਲ ਕੈ ਮਜਨਿ ਜੇ ਗਤਿ ਹੋਵੈ ਨਿਤ ਨਿਤ ਮੇਂਡੁਕ ਨਾਵਹਿ॥
ਜੈਸੇ ਮੇਂਡੁਕ ਤੈਸੇ ਓਇ ਨਰ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜੋਨੀ ਆਵਹਿ॥ {ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੪੮੪/੧੬}
11). ਮਨ ਕਾਮਨਾ ਤੀਰਥ ਦੇਹ ਛੁਟੈ ॥ ਗਰਬੁ ਗੁਮਾਨੁ ਨ ਮਨ ਤੇ ਹੁਟੈ ॥ ਸੋਚ ਕਰੈ ਦਿਨਸੁ ਅਰੁ ਰਾਤਿ ॥ ਮਨ ਕੀ ਮੈਲੁ ਨ ਤਨ ਤੇ ਜਾਤਿ ॥ ਇਸੁ ਦੇਹੀ ਕਉ ਬਹੁ ਸਾਧਨਾ ਕਰੈ ॥ ਮਨ ਤੇ ਕਬਹੂ ਨ ਬਿਖਿਆ ਟਰੈ ॥ ਜਲਿ ਧੋਵੈ ਬਹੁ ਦੇਹ ਅਨੀਤਿ ॥ ਸੁਧ ਕਹਾ ਹੋਇ ਕਾਚੀ ਭੀਤਿ ॥ ਮਨ ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਊਚ ॥ ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਉਧਰੇ ਪਤਿਤ ਬਹੁ ਮੂਚ ॥੩॥ {ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੨੬੫}
ਅਰਥ ਵਿਸਥਾਰ: (ਕਈ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ) ਮਨ ਦੀ ਇੱਛਾ (ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ) ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ (ਜਾ ਕੇ) ਸਰੀਰਕ ਚੋਲਾ ਛੱਡਿਆ ਜਾਏ, (ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੀ) ਹਉਮੈ ਅਹੰਕਾਰ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਘਟਦਾ ਨਹੀਂ । (ਮਨੁੱਖ) ਦਿਨ ਤੇ ਰਾਤ (ਭਾਵ, ਸਦਾ) (ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ) ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰੇ, (ਫੇਰ ਭੀ) ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ ਸਰੀਰ ਧੋਤਿਆਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ । (ਜੇ) ਇਸ ਸਰੀਰ ਨੂੰ (ਸਾਧਨ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ) ਕਈ ਜਤਨ ਭੀ ਕਰੇ, (ਤਾਂ ਭੀ) ਕਦੇ ਮਨ ਤੋਂ ਮਾਇਆ (ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ) ਨਹੀਂ ਟਲਦਾ । (ਜੇ) ਇਸ ਨਾਸਵੰਤ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭੀ ਧੋਵੇ (ਤਾਂ ਭੀ ਇਹ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ) ਕੱਚੀ ਕੰਧ ਕਿਥੇ ਪਵਿਤ੍ਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਹੇ ਮਨ! ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹੈ । ਹੇ ਨਾਨਕ! ਨਾਮ ਦੀ ਬਰਕਤਿ ਨਾਲ ਅਣਗਿਣਤ ਮੰਦ-ਕਰਮੀ ਜੀਵ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ) ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।੩।
12). ਤੀਰਥ ਆਪ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ:
ਦੇਖੋ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰੌ ਇਹ ਪਾਵਨ ਸ਼ਬਦ-
ਮਲਾਰ ਮਹਲਾ ੪ ॥ ਗੰਗਾ ਜਮੁਨਾ ਗੋਦਾਵਰੀ ਸਰਸੁਤੀ ਤੇ ਕਰਹਿ ਉਦਮੁ ਧੂਰਿ ਸਾਧੂ ਕੀ ਤਾਈ ॥ ਕਿਲਵਿਖ ਮੈਲੁ ਭਰੇ ਪਰੇ ਹਮਰੈ ਵਿਚਿ ਹਮਰੀ ਮੈਲੁ ਸਾਧੂ ਕੀ ਧੂਰਿ ਗਵਾਈ ॥੧॥ ਤੀਰਥਿ ਅਠਸਠਿ ਮਜਨੁ ਨਾਈ ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਕੀ ਧੂਰਿ ਪਰੀ ਉਡਿ ਨੇਤ੍ਰੀ ਸਭ ਦੁਰਮਤਿ ਮੈਲੁ ਗਵਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਾਹਰਨਵੀ ਤਪੈ ਭਾਗੀਰਥਿ ਆਣੀ ਕੇਦਾਰੁ ਥਾਪਿਓ ਮਹਸਾਈ ॥ ਕਾਂਸੀ ਕ੍ਰਿਸਨੁ ਚਰਾਵਤ ਗਾਊ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਜਨ ਸੋਭਾ ਪਾਈ ॥੨॥ ਜਿਤਨੇ ਤੀਰਥ ਦੇਵੀ ਥਾਪੇ ਸਭਿ ਤਿਤਨੇ ਲੋਚਹਿ ਧੂਰਿ ਸਾਧੂ ਕੀ ਤਾਈ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਸੰਤੁ ਮਿਲੈ ਗੁਰ ਸਾਧੂ ਲੈ ਤਿਸ ਕੀ ਧੂਰਿ ਮੁਖਿ ਲਾਈ ॥੩॥ ਜਿਤਨੀ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਤੁਮਰੀ ਮੇਰੇ ਸੁਆਮੀ ਸਭ ਤਿਤਨੀ ਲੋਚੈ ਧੂਰਿ ਸਾਧੂ ਕੀ ਤਾਈ ॥ ਨਾਨਕ ਲਿਲਾਟਿ ਹੋਵੈ ਜਿਸੁ ਲਿਖਿਆ ਤਿਸੁ ਸਾਧੂ ਧੂਰਿ ਦੇ ਹਰਿ ਪਾਰਿ ਲੰਘਾਈ ॥੪॥੨॥ {ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੧੨੬੩}
ਸੰਖੇਪ ਅਰਥ: ਤੇ—ਇਹ ਸਾਰੇ (ਬਹੁ-ਵਚਨ) । ਕਰਹਿ—ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ (ਬਹੁ-ਵਚਨ) । ਕੀ ਤਾਈ—ਕੀ ਤਾਈਂ, ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ, ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ । ਕਿਲਵਿਖ—ਪਾਪ । ਕਿਲਵਖਿ ਮੈਲੁ ਭਰੇ—ਪਾਪਾਂ ਦੀ ਮੈਲ ਨਾਲ ਲਿਬੜੇ ਹੋਏ (ਜੀਵ) ।੧। ਤੀਰਥਿ—ਤੀਰਥ ਉੱਤੇ, ਤੀਰਥ ਵਿਚ । ਨਾਈ—ਵਡਿਆਈ, ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ । ਮਜਨੁ—ਇਸ਼ਨਾਨ । ਤੀਰਥਿ ਨਾਈ—ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਤੀਰਥ ਵਿਚ । ਤੀਰਥਿ ਮਜਨੁ ਨਾਈ—ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਤੀਰਥ ਵਿਚ (ਆਤਮਕ) ਇਸ਼ਨਾਨ । ਅਠਸਠਿ ਮਜਨੁ—ਅਠਾਹਠ (ਤੀਰਥਾਂ) ਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ । ਪਰੀ—ਪਈ, ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਉਡਿ—ਉੱਡ ਕੇ । ਨੇਤ੍ਰੀ—ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ।੧।ਰਹਾਉ। ਜਾਹਰਨਵੀ—ਗੰਗਾ । ਤਪੈ—ਤਪੇ ਨੇ । ਤਪੈ ਭਾਗੀਰਥਿ—ਭਾਗੀਰਥ ਤਪੇ ਨੇ । ਆਣੀ—ਲਿਆਂਦੀ । ਮਹਸਾਈ—ਮਹੇਸ਼ ਨੇ, ਸ਼ਿਵ ਨੇ । ਮਿਲਿ—ਮਿਲ ਕੇ ।੨। ਦੇਵੀ—ਦੇਵੀਂ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ । ਸਭਿ—ਸਾਰੇ (ਬਹੁ-ਵਚਨ) । ਲੋਚਹਿ—ਲੋਚਦੇ ਹਨ (ਬਹੁ-ਵਚਨ) । ਤਿਸ ਕੀ—ਸੰਬੰਧਕ ‘ਕੀ’ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਤਿਸੁ’ ਦਾ ੁ ਉੱਡ ਗਿਆ ਹੈ) । ਮੁਖਿ—ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ।੩। ਸੁਆਮੀ—ਹੇ ਸੁਆਮੀ! ਲੋਚੈ—ਲੋਚਦੀ ਹੈ (ਇਕ-ਵਚਨ) । ਜਿਸੁ ਲਿਲਾਟਿ—ਜਿਸ (ਮਨੁੱਖ) ਦੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ । ਦੇ—ਦੇ ਕੇ ।੪।
ਵਿਸਥਾਰ: ਹੇ ਭਾਈ! (ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ) ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਤੀਰਥ ਵਿਚ (ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਆਤਮਕ) ਇਸ਼ਨਾਨ (ਹੀ) ਅਠਾਹਠ ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਹੈ । ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਉੱਡ ਕੇ ਪੈਂਦੀ ਹੈ (ਉਹ ਧੂੜ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ) ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਮੈਲ ਦੂਰ ਕਰ ਦੇਂਦੀ ਹੈ ।੧।ਰਹਾਉ। ਹੇ ਭਾਈ! ਗੰਗਾ, ਜਮਨਾ, ਗੋਦਾਵਰੀ, ਸਰਸ੍ਵਤੀ (ਆਦਿਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀਆਂ) ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜਤਨ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । (ਇਹ ਨਦੀਆਂ ਆਖਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ) (ਅਨੇਕਾਂ)

ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੈਲ ਨਾਲ ਲਿਬੜੇ ਹੋਏ (ਜੀਵ) (ਸਾਡੇ ਵਿਚ (ਆ ਕੇ) ਚੁੱਭੀਆਂ ਲਾਂਦੇ ਹਨ (ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੈਲ ਸਾਨੂੰ ਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ) ਸਾਡੀ ਉਹ ਮੈਲ ਸੰਤ-ਜਨਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਦੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।੧। ਹੇ ਭਾਈ! ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਭਾਗੀਰਥ ਤਪੇ ਨੇ (ਸ੍ਵਰਗਾਂ ਵਿਚੋਂ) ਲਿਆਂਦਾ, ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਨੇ ਕੇਦਾਰ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਪਨ ਕੀਤਾ, ਕਾਂਸ਼ੀ (ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਨਗਰੀ), (ਬਿੰਦ੍ਰਾਬਨ ਜਿੱਥੇ) ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗਾਈਆਂ ਚਾਰਦਾ ਰਿਹਾ—ਇਹਨਾਂ ਸਭਨਾਂ ਨੇ ਹਰੀ ਦੇ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਵਡਿਆਈ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ।੨।
ਹੇ ਭਾਈ! ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਜਿਤਨੇ ਭੀ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਪਨ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਉਹ ਸਾਰੇ (ਤੀਰਥ) ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਦੀ ਤਾਂਘ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸੰਤ ਗੁਰੂ ਸਾਧੂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਲਾਂਦੇ ਹਨ ।੩। ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ! ਤੇਰੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਜਿਤਨੀ ਭੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਰੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਾਂਘ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਹੇ ਨਾਨਕ! (ਆਖ—ਹੇ ਭਾਈ!) ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਹੋਵੇ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਸਾਧੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ-ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ।੪।੨।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ ਜੋ ਮਨ ਦੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਵਾਸਤੇ ਤੀਰਥ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਦੱਸਦੇ । ਹੁਣ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿ ਤੀਰਥ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ ਕਿ ਤੀਰਥ ਨੂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ । ਤੀਰਥ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਨਾ ਲਿਆ ਕੇ ਕੇਵਲ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਜੁੜਨ ਨਾਲ਼ ਕੀ ਤੀਰਥ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਦੀ ਨਿਰਾਦਰੀ ਨਹੀਂ?
ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ, ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਤੁਕ, ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਲਿਖੇ ਗਉੜੀ ਰਾਗ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ । ਪੂਰਾ ਸਬਦ ਇਉਂ ਹੈ-

ਗਉੜੀ॥
ਝਗਰਾ ਏਕੁ ਨਿਬੇਰਹੁ ਰਾਮ॥
ਜਉ ਤੁਮ ਅਪਨੇ ਜਨ ਸੌ ਕਾਮੁ॥੧॥ ਰਹਾਉ॥
ਇਹੁ ਮਨੁ ਬਡਾ ਕਿ ਜਾ ਸਉ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ॥
ਰਾਮੁ ਬਡਾ ਕੈ ਰਾਮਹਿ ਜਾਨਿਆ॥੧॥
ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਡਾ ਕਿ ਜਾਸੁ ਉਪਾਇਆ॥
ਬੇਦੁ ਬਡਾ ਕਿ ਜਹਾਂ ਤੇ ਆਇਆ॥੨॥
ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਹਉ ਭਇਆ ਉਦਾਸੁ॥
ਤੀਰਥੁ ਬਡਾ ਕਿ ਹਰਿ ਕਾ ਦਾਸੁ॥੩॥੪੨॥– {ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੩੩੧}
ਸੰਖੇਪ ਅਰਥ: ਝਗਰਾ—ਮਨ ਵਿਚ ਪੈ ਰਿਹਾ ਝਗੜਾ, ਸ਼ੰਕਾ । ਰਾਮ—ਹੇ ਹਰ ਥਾਂ ਰਮੇ ਹੋਏ ਰਾਮ!ਪ੍ਰਭੂ! ਜਉ—ਜੇ । ਜਨ—ਸੇਵਕ । ਸੌ {ਸਿਉਂ)—ਨਾਲ । ਕਾਮੁ—ਕੰਮ ।੧।ਰਹਾਉ। ਬਡਾ—ਵੱਡਾ, ਸਤਕਾਰ-ਜੋਗ । ਕਿ—ਜਾਂ । ਜਾ ਸਉ {ਸਿਉਂ}—ਜਿਸ (ਪ੍ਰਭੂ) ਨਾਲ । ਮਾਨਿਆ—ਮੰਨ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਤੀਜ ਗਿਆ ਹੈ, ਟਿਕ ਗਿਆ ਹੈ । ਰਾਮੁ—ਪ੍ਰਭੂ । ਰਾਮਹਿ {ਸੰਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ}—ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ । ਜਾਨਿਆ—(ਜਿਸ ਨੇ) ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਹੈ । ਕੈ—ਜਾਂ ।੧।
ਬ੍ਰਹਮਾ—ਬ੍ਰਹਮਾ ਆਦਿਕ ਦੇਵਤੇ । ਜਾਸੁ—ਜਿਸ ਦਾ । ਉਪਾਇਆ—ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ।੨। ਕਹਿ—ਕਹੈ, ਆਖਦਾ ਹੈ । ਹਉ—ਮੈਂ । ਉਦਾਸੁ—ਦੁਚਿੱਤਾ (ੁਨਦeਚਦਿeਦ) । ਕਿ—ਜਾਂ । ਤੀਰਥੁ— ਧਰਮ-ਅਸਥਾਨ ।੩।੪੨।
ਵਿਚਾਰ ਵਿਸਥਾਰ: –
੧. ਸ਼ਬਦ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਦੋ ਤੁਕਾਂ, ਰਹਾਉ॥ ਤਕ:
ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ- ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ! ਦਾਸ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣਾਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਪਰ ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਸ਼ੰਕਾ ਜ਼ਰੂਰ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿਓ । ਜੇ ਇਹ ਸ਼ੰਕਾ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਜੁੜਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਦ੍ਵੈਤ-ਭਾਵਨਾ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ । ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਹੀ ਮਨਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਸ਼ੰਕਿਆਂ ਨੂੰ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਰਹੱਸਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਸ਼ੰਕੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਉੇੱਤਰ ਦਿੰਦੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ-
੨. ਤੁਕ ਨੰਬਰ ੩.
ਮਨ ਵੱਧ ਸ਼ਕਤੀ-ਸ਼ਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ, ਜਿਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ਼ ਮਨ ਪਤੀਜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਭਟਕਣੋਂ ਹਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਲਿਖਣ-ਸ਼ੈਲੀ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਮਨ ਨਾਲ਼ੋਂ ਰੱਬ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨ ਨਾਲੋਂ ਰੱਬ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰੱਬ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਨ ਵਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ, ਜਿਵੇਂ- ਸਲੋਕੁ ॥ ਦਸ ਦਿਸ ਖੋਜਤ ਮੈ ਫਿਰਿਓ ਜਤ ਦੇਖਉ ਤਤ ਸੋਇ ॥ ਮਨੁ ਬਸਿ ਆਵੈ ਨਾਨਕਾ ਜੇ ਪੂਰਨ ਕਿਰਪਾ ਹੋਇ ॥੧੦॥ {ਗਗਸ ੨੯੮} ਫਿਰਿਓ {ਫਿਰਿਓਂ, ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਦੀ ਭੂਤ ਕਾਲ਼ ਦੀ ਕਿਰਿਆ} ਫਿਰਿਆ ਹਾਂ । ਦੇਖਉ {ਦੇਖਉਂ, ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਕਿਰਿਆ} ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ । ਦਸ ਦਿਸ- ਦਸਾਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਲ, ਹਰ ਥਾਂ ।
੩. ਤੁਕ ਨੰਬਰ ੪.
ਜਗਿਆਸੂ ਲਈ ਕੀ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਧ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਵਾਲ਼ਾ? ਉੱਤਰ- ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਤੇ ਪਛਾਣਨ ਵਾਲ਼ਾ ਵੱਧ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਵਾਲ਼ੇ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ, ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ । ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਰੱਬੀ ਸੂਝ ਮਿਲ਼ਦੀ ਹੈ, ਸਿੱਧੀ ਰੱਬ ਤੋਂ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਿਥਮ, ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਭਗਉਤੀ ਅਦਿਕ ਦੇਵੀਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰੱਬ ਵੀ ਬਣਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ । ਰੱਬ ਦੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਦੁਰਗਾ, ਭਗਵਤੀ, ਭਗਉਤੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਬ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿੱਖ ਲਈ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੱਬ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਰੱਬ ਪਿੱਛੋਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
੪. ਤੁਕ ਨੰਬਰ ੫.
ਬ੍ਰਹਮਾ ਵੱਡਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ਼ ਬ੍ਰਹਮਾ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੈ? ਉੱਤਰ ਹੈ- ਹæੁਕਮੀ ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੈ, ਬ੍ਰਹਮਾ ਨਹੀਂ । ਜੋ ਵੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਮਾਨ ਜਗਤ ਹੈ ਉਹ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵੀ ਇਸ ਜਗਤ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਰੱਬ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਰੱਬ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ਼ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਜਿਵੇਂ- ਓਅੰਕਾਰਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਉਤਪਤਿ॥ ਓਅੰਕਾਰੁ ਕੀਆ ਜਿਨਿ ਚਿਤਿ॥ {ਗਗਸ ੯੨੯} ਸੰਖੇਪ ਅਰਥ: ਓਅੰਕਾਰਿ—ਓਅੰਕਾਰ ਤੋਂ । ਓਅੰਕਾਰੁ—{ਨੋਟ:- ‘ਕਾਰ’ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਇਕ ‘ਪਿਛੇਤਰ’ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਇਕ-ਰਸ, ਲਗਾਤਾਰ, ਵਿਆਪਕ’ ਜਿਵੇਂ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਧੁਨਿ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਆਵਾਜ਼” ਤੇ, ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਧੁਨਿਕਾਰ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਇਕ-ਰਸ ਆਵਾਜ਼’} ਓਅੰ+ਕਾਰ, ਇਕ-ਰਸ ਓਅੰ, ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਓਅੰ, ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਪਰਮਾਤਮਾ । ਉਤਪਤਿ—ਉਤਪੱਤੀ, ਪੈਦਾਇਸ਼, ਜਨਮ । ਬ੍ਰਹਮਾ ਉਤਪਤਿ—ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ । ਜਿਨਿ—ਜਿਸ ਨੇ, ਜਿਸ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ । ਚਿਤਿ—ਚਿੱਤ ਵਿਚ । ਓਅੰਕਾਰੁ…ਚਿਤਿ—ਜਿਨਿ ਓਅੰਕਾਰੁ ਚਿਤਿ ਕੀਆ, ਜਿਸ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ (ਆਪਣੇ) ਚਿਤ ਵਿਚ (ਵਸਾਇਆ)
੫. ਤੁਕ ਨੰਬਰ ੬.
ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੱਡਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਗਿਆਨ ਆਇਆ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੈ? ਉੱਤਰ ਹੈ- ਰਿਸ਼ੀ ਮੁਨੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੇਦ ਲਿਖੇ ਹਨ, ਵੇਦਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੱਧ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ਼ ਵੇਦ ਆਦਿਕ ਧਰਮ ਪੁਸਤਕ ਬਣੇ । ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਮੁਨੀਆਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਡਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਮੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਵੇਦ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਣੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ- ਓਅੰਕਾਰਿ ਸੈਲ ਜੁਗ ਭਏ॥ ਓਅੰਕਾਰਿ ਬੇਦ ਨਿਰਮਏ॥ {ਗਗਸ ੯੨੯} ਸੰਖੇਪ ਅਰਥ: ਸੈਲ— (ਬੇਅੰਤ) ਪਹਾੜ, (ਭਾਵ,) ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ । ਜੁਗ—ਸਮੇ ਦੀਆਂ ਵੰਡਾਂ । ਬੇਦ—ਵੇਦ ਆਦਿਕ ਧਰਮ-ਪੁਸਤਕ । ਨਿਰਮਏ—ਬਣੇ, ਪਰਗਟ ਹੋਏ । ਓਅੰਕਾਰਿ—ਓਅੰਕਾਰ ਦੀ ਰਾਹੀਂ, ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਰਾਹੀਂ
ਹੁਣ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੱਧ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਾਲ਼ੇ? ਚੱਲਦੀ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਵੱਧ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਹੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਗਿਆਨ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ । ਨਿਰਾ ਗਿਆਨ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਗਿਆਨ ਦਾਤਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ਼ ਹੋਰ ਵੀ ਪਿਆਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਮਿਲ਼ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵੀ ਹੁਣ ਗੁਰ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ਅਤੇ ਓਨੀ ਹੀ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਹੈ ਜਿੰਨੇ ਬਾਣੀਕਾਰ । ਬਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਇੱਕ-ਸਰੂਪ ਹੋ ਗਏ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ-
1). ਸਲੋਕੁ ਮ: ੩॥ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਬਾਣੀ ਨਿਰੰਕਾਰ ਹੈ ਤਿਸੁ ਜੇਵਡੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ॥ {ਗਗਸ ੫੧੫}
2). ਹਰਿ ਜੀਉ ਸਚਾ ਸਚੁ ਹੈ ਸਚੀ ਗੁਰਬਾਣੀ॥ {ਗਗਸ ੫੧੫}
3). ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਬਾਣੀ ਸਚੁ ਹੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਲਧੀ ਭਾਲਿ॥ {ਗਗਸ੫੧੫}
4). ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਹੈ ਜਿਸੁ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰਾਵਾਰੁ॥ {ਗਗਸ ੧੪੨੧}
5). ਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਹੈ ਬਾਣੀ ਵਿਚਿ ਬਾਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਸਾਰੇ॥ ਗੁਰੁ ਬਾਣੀ ਕਹੈ ਸੇਵਕੁ ਜਨੁ ਮਾਨੈ ਪਰਤਖਿ ਗੁਰੂ ਨਿਸਤਾਰੇ ॥੫॥ {ਗਗਸ ੯੮੨}
੬. ਤੁਕ ਨੰਬਰ ੭.
ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਸਾਨੂੰ ਸੱਚ ਦੱਸਣ ਲਈ ਸ਼ੰਕਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
੭. ਤੁਕ ਨੰਬਰ ੮.
ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਵੱਡਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਤੀਰਥ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਹਰੀ ਦਾ ਦਾਸ ਵੱਡਾ ਹੈ? ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਹਰੀ ਦਾ ਦਾਸ ਵੱਡਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਦਕਾ ਹੀ ਤੀਰਥ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਤੀਰਥ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ । ਜੇ ਹਰੀ ਦਾ ਦਾਸ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਤੀਰਥ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਸੀ । ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀਏ ਤਾਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ਚੌਥੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ, ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੇ ਨਹੀਂ, ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ।
ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਇਮਾਰਤ, ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਨਦੀ ਆਦਿਕ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਨਹੀਂ । ਵੱਡਾ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਇਮਾਰਤ, ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਨਦੀ ਆਦਿਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਮਹਾਨ ਨਹੀਂ ਤੀਰਥ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮਹਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਣ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਮਹਾਨ ਨਹੀਂ ਉਸ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਦੀ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮਹਾਨ ਹੈ ਜੋ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਪਾਸੇ ਵਲ ਲਿਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਤੀਰਥਾਂ ਉੱਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਸਥਾਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਯਾਦ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਵਲ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਮਨ ਦੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਜਨਮ ਮਰਣ ਅਤੇ ਹਉਮੇ ਦਾ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੀਰਥਾਂ ਅਤੇ ਅਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਭਿੜਦੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਡਾਂਗਾਂ ਵਰ੍ਹਾਉਂਦੇ ਵੀ ਦੇਖੇ ਗਏ ਹਨ ।
ਤੱਤ-ਸਾਰ:
ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੇ ਕਈ ਭੁਲੇਖੇ ਬੜੇ ਰਹੱਸਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਦੂਰ ਕੀਤੇ ਹਨ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਹਾਂਨ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੀ ਅਸਲੀ ਤੀਰਥ ਹੈ । ਗਿਆਨ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਗਿਆਨ ਦਾਤਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਵੱਡਾ ਹੈ ਜੋ ਗਿਆਨ ਦਾ ਸੋਮਾ ਹੈ। ਤੀਰਥ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ਤੀਰਥ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਗੁਰੂ ਵੱਡਾ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਦੇ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਸੱਚੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੇ ਹੀ ਮਨ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤੀਰਥ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੇ ਨਹੀਂ ।ਤੀਰਥ ਦਾ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਮੈਲ਼ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਮਨ ਦੀ ਸੂਕਸ਼ਮ ਗ਼ਲਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਮੈਲ਼ ਅਤੇ ਹਉਮੇ ਦੀ ਮੈਲ਼ ਨਹੀਂ । ਤੀਰਥ ਮੰਨੇ ਗਏ ਅਸਥਾਨ ਤਾਂ ਆਪ ਹੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਹੋਣ ਲਈ ਪੁਕਾਰਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਰੱਬ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਆਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਰਨ ਪਾ ਕੇ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਕਰੇ ਤਾਂ ਦੱਸੋ ਇਹ ਕਿਹੜੇ ਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਮੰਤਰ ਨਾਲ਼ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰੂਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤ੍ਰ ਕਰਨਗੇ । ਇਹ ਤਾਂ ਆਪ ਹੀ ਅਪਵਿੱਤਰ ਹਨ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ-
ਮਲਾਰ ਮਹਲਾ ੪ ॥ ਗੰਗਾ ਜਮੁਨਾ ਗੋਦਾਵਰੀ ਸਰਸੁਤੀ ਤੇ ਕਰਹਿ ਉਦਮੁ ਧੂਰਿ ਸਾਧੂ ਕੀ ਤਾਈ ॥ ਕਿਲਵਿਖ ਮੈਲੁ ਭਰੇ ਪਰੇ ਹਮਰੈ ਵਿਚਿ ਹਮਰੀ ਮੈਲੁ ਸਾਧੂ ਕੀ ਧੂਰਿ ਗਵਾਈ ॥੧॥ ਤੀਰਥਿ ਅਠਸਠਿ ਮਜਨੁ ਨਾਈ ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਕੀ ਧੂਰਿ ਪਰੀ ਉਡਿ ਨੇਤ੍ਰੀ ਸਭ ਦੁਰਮਤਿ ਮੈਲੁ ਗਵਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਾਹਰਨਵੀ ਤਪੈ ਭਾਗੀਰਥਿ ਆਣੀ ਕੇਦਾਰੁ ਥਾਪਿਓ ਮਹਸਾਈ ॥ ਕਾਂਸੀ /ਿਸਨੁ ਚਰਾਵਤ ਗਾਊ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਜਨ ਸੋਭਾ ਪਾਈ ॥੨॥ ਜਿਤਨੇ ਤੀਰਥ ਦੇਵੀ ਥਾਪੇ ਸਭਿ ਤਿਤਨੇ ਲੋਚਹਿ ਧੂਰਿ ਸਾਧੂ ਕੀ ਤਾਈ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਸੰਤੁ ਮਿਲੈ ਗੁਰ ਸਾਧੂ ਲੈ ਤਿਸ ਕੀ ਧੂਰਿ ਮੁਖਿ ਲਾਈ ॥੩॥ ਜਿਤਨੀ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਤੁਮਰੀ ਮੇਰੇ ਸੁਆਮੀ ਸਭ ਤਿਤਨੀ ਲੋਚੈ ਧੂਰਿ ਸਾਧੂ ਕੀ ਤਾਈ ॥ ਨਾਨਕ ਲਿਲਾਟਿ ਹੋਵੈ ਜਿਸੁ ਲਿਖਿਆ ਤਿਸੁ ਸਾਧੂ ਧੂਰਿ ਦੇ ਹਰਿ ਪਾਰਿ ਲੰਘਾਈ ॥੪॥੨॥
(ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਰਪਣ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਗਈ ਹੈ)

ਲੇਖਕ

ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ ਐੱਸ ਏ

———————————————————————————————————

Note: Only Professor Kashmira Singh is aware if this article has been published somewhere else also.

ਨੋਟ : ਵੈੱਬ ਸਾਇਟ ਤੇ ਛਪੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਅਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹਨ । ਸੰਪਾਦਕੀ ਬੋਰਡ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਮਤ ਹੌਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

The Guru And The Creator – ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਕਰਤਾਰ

By G.Singh in GURBANI ARTICLES

(Its English version is at the end)

ਗੁਰਬਾਣੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗੁਰੂ ਬਿਨਾਂ ਸੰਸਾਰੀ ਮਾਇਆ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਇਸ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਪਾਕੇ ਜੀਉਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਉਹ ਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਓਹੋ ਗੁਰੂ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਦੇਹਧਾਰੀ ਹੋਕੇ ਵੀ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿਕ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ| ਆਓ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਜਰਾ ਵਿਚਾਰੀਏ | ਪਹਿਲਾ ਨੁਕਤਾ ਹੈ: ਗੁਰੂ ਬਿਨ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭਜੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦਰਅਸਲ ਗੁਰੂ ਹੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੋਕੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਤਜੁਰਬਾ ਹੈ | ਗੁਰੂ ਬਚਨ ਹੈ ਅੰਗ ੪੬9 ਉੱਤੇ : ਮਃ ੧ ॥ ਕੁੰਭੇ ਬਧਾ ਜਲੁ ਰਹੈ ਜਲ ਬਿਨੁ ਕੁੰਭੁ ਨ ਹੋਇ ॥ ਗਿਆਨ ਕਾ ਬਧਾ ਮਨੁ ਰਹੈ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਗਿਆਨੁ ਨ ਹੋਇ ॥੫॥ {ਪੰਨਾ 469} ਅਰਥ: (ਜਿਵੇਂ) ਪਾਣੀ ਘੜੇ (ਆਦਿਕ ਭਾਂਡੇ) ਵਿਚ ਹੀ ਬੱਝਾ ਹੋਇਆ (ਭਾਵ, ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਇਕ ਥਾਂ) ਟਿਕਿਆ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, (ਤਿਵੇਂ) (ਗੁਰੂ ਦੇ) ਗਿਆਨ (ਭਾਵ, ਉਪਦੇਸ਼) ਦਾ ਬੱਝਾ ਹੋਇਆ ਹੀ ਮਨ (ਇਕ ਥਾਂ) ਟਿਕਿਆ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, (ਭਾਵ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਲ ਨਹੀਂ ਦੌੜਦਾ) । (ਜਿਵੇਂ) ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਘੜਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦਾ (ਤਿਵੇਂ) ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਗਿਆਨ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।4। (ਅਰਥ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ)

ਨੁਕਤਾ ਦੂਸਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇ ਪ੍ਰਭਜੀ ਦੀ ਇੱਕਮੁਕਤਾ ਬਾਰੇ| ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ੯੪੩ ਉੱਤੇ : ਅਨਹਤ ਸੁੰਨਿ ਰਤੇ ਸੇ ਕੈਸੇ ॥ ਜਿਸ ਤੇ ਉਪਜੇ ਤਿਸ ਹੀ ਜੈਸੇ ॥ ਅਰਥ :ਅਫੁਰ ਅਵਸਥਾ (ਪ੍ਰਭਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ) ਵਿਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਬੰਦੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ? ਇਸ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ।

ਜੋ ਨੁਕਤਾ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭਜੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਬੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਕਿਹੋ ਜਹੇ ਹਨ ? ਜਵਾਬ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਵਰਗੇ ਹੀ ਉਹ ਨਿਡਰ, ਨਿਰਵੈਰ ਅਤੇ ਨਿਰਲੇਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ| ਅਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨ ਹੀ ਗੁਰੂ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜੋ ਮਾਇਆ ਵਿੱਚ ਮਸਤ ਹਨ , ਨਿਰਵੈਰ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਆਪ ਹੀ ਮਾਇਆ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਡਬੋ ਦੇਂਦੇ ਹਨ |ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਸਲੀ ਗੁਰੂ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕਠੇ ਹੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਜਿਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਾਂਗਾ | ਕੀ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਭਜੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਿਰਫ ਸਭ ਕੁਝ ਜੋ ਅਸੀਂ ਆਸ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਹੀ ਮੰਗਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ? ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਖਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਅਰਦਾਸ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਨਮੁਖ ਰੱਖਕੇ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਕੋਲੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ; ਵੇਖੋ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਕਿਵੇਂ ਸੌਖੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅੰਗ ੯੧ ਉੱਤੇ :ਪਉੜੀ ॥ ਕੀਤਾ ਲੋੜੀਐ ਕੰਮੁ ਸੁ ਹਰਿ ਪਹਿ ਆਖੀਐ ॥ ਕਾਰਜੁ ਦੇਇ ਸਵਾਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਸਚੁ ਸਾਖੀਐ ॥ ਸੰਤਾ ਸੰਗਿ ਨਿਧਾਨੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖੀਐ ॥ ਭੈ ਭੰਜਨ ਮਿਹਰਵਾਨ ਦਾਸ ਕੀ ਰਾਖੀਐ ॥ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ਅਲਖੁ ਪ੍ਰਭੁ ਲਾਖੀਐ ॥੨੦॥ {ਪੰਨਾ 91}

ਅਰਥ: ਜੇਹੜਾ ਕੰਮ ਤੋੜ ਚਾੜ੍ਹਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੋਵੇ, ਉਸਦੀ (ਪੂਰਨਤਾ ਲਈ) ਪ੍ਰਭੂ ਕੋਲ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਕਾਰਜ ਸਵਾਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਨਾਮ-ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਨਾਮ-ਜਲ ਚੱਖ ਸਕੀਦਾ ਹੈ। (ਸੋ ਇਹ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ) ਹੇ ਡਰ ਨਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੇ ਦਇਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਰੀ! ਦਾਸ ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖ ਲੌ। ਹੇ ਨਾਨਕ! (ਇਸ ਤਰ੍ਹ੍ਹਾਂ) ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕੀਤਿਆਂ ਅਲੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪਾ ਲਈਦੀ ਹੈ। 20। (ਅਰਥ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ)

ਗੁਰੂ ਜੀ ਗਵਾਹੀ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਮੰਨ ਲਵੋ ਕਈ ਸਿਆਣੇ ‘ਸਾਖੀਐ ‘ ਦਾ ਅਰਥ ਸਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਗੱਲ ਇੱਕੋ ਹੈ ਕਿ ਅਰਦਾਸ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਕੋਲ ਕਰੋ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਆਖਣ ਲੱਗਿਆਂ ਪ੍ਰਭਜੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁਲਣਾ ਕਿਉਂਕਿ:

ਜਗਤੁ ਭਿਖਾਰੀ ਫਿਰਤੁ ਹੈ ਸਭ ਕੋ ਦਾਤਾ ਰਾਮੁ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਮਨ ਸਿਮਰੁ ਤਿਹ ਪੂਰਨ ਹੋਵਹਿ ਕਾਮ ॥੪੦॥ (੧੪੨੮)

ਅਰਥ :ਜਗਤ ਮੰਗਤਾ ਭਟਕਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈ |ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਆਪ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਆਖ– ਹੇ ਮਨ! ਉਸ ਦਾਤਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਰ, ਤੇਰੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਸਫਲ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।40।

ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦਾ ਦਾਤਾ ਹੈ; ਪ੍ਰਭਜੀ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ | ਆਪਣੀ ਅਰਦਾਸ ਉਸ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਨਮੁਖ ਰੱਖਕੇ ਕਰੋ ਜੋ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ, ਪਰ ਚੇਤੇ ਰੱਖਣਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਿ ਸਭਨਾ ਦਾ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਵੀ, ਦਾਤਾ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ ,ਉਹ ਹੈ ਕਰਤਾਰ ਜੀ | ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜਿਸ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਜੋੜਦੇ ਹਨ, ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਭੁਲਾਕੇ ਸਿਰਫ ਗੁਰੂਜੀ ਤੀਕ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਬੰਦ ਕਰ ਛੱਡਣੀ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਮੱਤ ਵਿਰੋਧੀ ਧਰਨਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਇਹ ਵਤੀਰਾ ਸਾਨੂੰ ਬੁੱਤ ਪ੍ਰਸਤਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਸਾਡਾ ਟੀਸੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿਗਣਾ ਹੀ ਹੈ, ਕਿਓਂਕਿ ਜਦੋਂ ਰੱਬ ਜੀ ਨੂੰ ਹੀ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਰਾਹਗੀਰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਦਾਤ ਦਿੱਤੀ, ਤਦ ਸਾਡੇ ਵਰਗਾ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣ ਹੋਰ ਕੌਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਹੇਠਲੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਵੱਡਿਆਈ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਦੀ ਦਾਤ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸੂਰਤ ਪ੍ਰਭਜੀ ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਕੇ ਉਹ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਵਾਂਗ ਹੀ ਨਿਰਲੇਪ, ਨਿਡਰ ਅਤੇ ਨਿਰਵੈਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ; ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਖੁਦ ਗੁਰੂ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਜੀ ਹੀ ਦਾ ਰੂਪ ਬਣ ਗਏ, ਪਰ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਇੱਕ ਦਾਤ ਹੀ ਰਹੇ | ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਭਾਵੇਂ ਦਾਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸਭਨਾ ਦੇ ਸਿਰਫ ਪ੍ਰਭਜੀ ਹੀ ਹਨ|

ਇਸ ਦਾ ਤੱਤ ਇਹ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੀ ਮੱਤ ਨੂੰ ਪਿਛੇ ਰੱਖਕੇ, ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਹੀ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਦਾ ਰੂਪ ਮੰਨੋਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਨੇ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਜੋ ਤਰੀਕਾ ਦੱਸਣਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ| ਗੁਰੂ ਇੱਕ ਵਾਤਾਵਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਆਪਣੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਜੀ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਤਰੰਗ ਬੁਲੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ| ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਕੋਲੋਂ ਰੱਬ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੀ ਜਾਚ ਸਿੱਖੀ ਜਾ ਸਕੇ| ਗੁਰੂ ਜੀ ਸੇਵਕ ਨੂੰ ਉਸ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਾਇਆ ਦਾ ਵੀ ਉਸ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕਦਾ ਕਿਓਂਕਿ ਸੇਵਕ ਪ੍ਰਭਜੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖਿੜ੍ਹਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ |

ਆਓ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰੀਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਕਈ ਸਿੱਖ ਬੁੱਤਪ੍ਰਸਤੀ ਵੱਲ ਝੁਕਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਰ ਬੈਠਦੇ ਹਨ:

ਗੋਂਡ ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਗੁਰੁ ਮੇਰੀ ਪੂਜਾ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦੁ ॥ ਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਗੁਰੁ ਭਗਵੰਤੁ ॥ ਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਦੇਉ ਅਲਖ ਅਭੇਉ ॥ ਸਰਬ ਪੂਜ ਚਰਨ ਗੁਰ ਸੇਉ ॥੧॥ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨਾਹੀ ਮੈ ਥਾਉ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਜਪਉ ਗੁਰੂ ਗੁਰ ਨਾਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਗਿਆਨੁ ਗੁਰੁ ਰਿਦੈ ਧਿਆਨੁ ॥ ਗੁਰੁ ਗੋਪਾਲੁ ਪੁਰਖੁ ਭਗਵਾਨੁ ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਸਰਣਿ ਰਹਉ ਕਰ ਜੋਰਿ ॥ ਗੁਰੂ ਬਿਨਾ ਮੈ ਨਾਹੀ ਹੋਰੁ ॥੨॥ ਗੁਰੁ ਬੋਹਿਥੁ ਤਾਰੇ ਭਵ ਪਾਰਿ ॥ ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਜਮ ਤੇ ਛੁਟਕਾਰਿ ॥ ਅੰਧਕਾਰ ਮਹਿ ਗੁਰ ਮੰਤ੍ਰੁ ਉਜਾਰਾ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸੰਗਿ ਸਗਲ ਨਿਸਤਾਰਾ ॥੩॥ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਪਾਈਐ ਵਡਭਾਗੀ ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਦੂਖੁ ਨ ਲਾਗੀ ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਨ ਮੇਟੈ ਕੋਇ ॥ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕੁ ਨਾਨਕੁ ਹਰਿ ਸੋਇ ॥੪॥੭॥੯॥ (864)

ਅਰਥ: ਹੇ ਭਾਈ! ਮੇਰਾ) ਗੁਰੂ (ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਹੀ) ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ (ਦੇਵ-) ਪੂਜਾ ਹੈ, (ਮੇਰਾ) ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ (ਦਾ ਰੂਪ) ਹੈ। ਮੇਰਾ ਗੁਰੂ ਪਰਮਾਤਮਾ (ਦਾ ਰੂਪ) ਹੈ, ਗੁਰੂ ਬੜੀ ਸਮਰਥਾ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਗੁਰੂ ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਰੂਪ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਰੂਪ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਾ ਭੇਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਗੁਰ-ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਸਰਨ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪੂਜਦੀ ਹੈ।੧।

ਹੇ ਭਾਈ! ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਦੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚੋਂ ਬਚਣ ਲਈ) ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁੱਝਦਾ (ਜਿਸ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈ ਸਕਾਂ। ਸੋ) ਮੈਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਜਪਦਾ ਹਾਂ (ਗੁਰੂ ਦੀ ਓਟ ਤੱਕੀ ਬੈਠਾ ਹਾਂ) ।੧।ਰਹਾਉ।

ਹੇ ਭਾਈ! ਗੁਰੂ ਹੀ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਚਰਚਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ (ਸਦਾ ਮੇਰੇ) ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਹੀ ਮੇਰੀ ਸਮਾਧੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਉਸ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਪਾਲਣਹਾਰ ਹੈ। ਮੈਂ (ਆਪਣੇ) ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ (ਸਦਾ) ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਆਸਰਾ ਨਹੀਂ ਸੁੱਝਦਾ।੨।

ਹੇ ਭਾਈ! ਗੁਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਾਰ-ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪਿਆਂ ਜਮਾਂ (ਦੇ ਡਰ) ਤੋਂ ਖ਼ਲਾਸੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਦੇ) ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੀ (ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦਾ) ਚਾਨਣ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਰਿਹਾਂ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਪਾਰ-ਉਤਾਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।੩।

ਹੇ ਭਾਈ! ਵੱਡੀ ਕਿਸਮਤ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪਿਆਂ ਕੋਈ ਦੁੱਖ ਪੋਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। (ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ) ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ (ਵੱਸ ਪਏ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ) ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ (ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਜਾਰੇ ਨੂੰ) ਮਿਟਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਹੇ ਭਾਈ! ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਉਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ।੪।੭।੯।(ਅਰਥ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ)

ਇਥੇ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਜੀ ਨਾਲ ਬਣੀਂ ਇੱਕਮਿਕਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਨਾ ਭੁੱਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਤਾਂ ਅਜੂਨੀ ਹਨ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਭੇਧ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਉਨਾਂ ਦਾ ਸਿਰਫ ਰੂਪ ਹੀ ਹਨ | “ ਸੋ ਮੁਖੁ ਜਲਉ ਜਿਤੁ ਕਹਹਿ ਠਾਕੁਰੁ ਜੋਨੀ ॥੩॥ (1136) ਅਰਥ: ਉਹ ਮੂੰਹ ਸੜ ਜਾਏ ਜੋ ਇਹ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ |” ਇਹ ਆਖਣਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਖੁਦ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਹਨ, ਸਾਨੂੰ ਮਨਮੱਤੀਏ ਬਣਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੀ ਤਾਂ ਹੁਕਮ ਕਿ ਉਹ ਮੂੰਹ ਜਲ ਜਾਏ ਜੋ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਆਖਦਾ |ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਤਾਂ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੰਝ ਬਿਆਨਿਆ ਹੈ “ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥”| ਇਹ ਵਾਕ “ਗੁਰੁ ਨਾਨਕੁ ਨਾਨਕੁ ਹਰਿ ਸੋਇ ॥“ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਸਾਨੂੰ ਚੇਤੇ ਰੱਖਣਾ ਅਤਿ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਤਾਂ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ| ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ “ਨਾਨਕੁ ਹਰਿ ਸੋਇ” ਲਿਖਕੇ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਜਨਮ ਮਰਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਟਾਉਂਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਲ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਰਤਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕਮਿੱਕ ਹੋਏ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹਨ; ਇਹ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲੋ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਹੋ ਭੇਧ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਸੀ “ਇਕ ਬਾਬਾ ਅਕਾਲ ਰੂਪ, ਦੂਜਾ ਰਬਾਬੀ ਮਰਦਾਨਾ|”

ਸ਼ੁਭ ਇੱਛਾਵਾਂ!

ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ

The Guru And The Creator

According to the Gurbani, without the Guru, the worldly Maya ocean is not crossed by being an indifferent to it. The Guru, being one with the Creator though having a body, becomes one with Him. Let us now ponder over these points. The first point is that the knowledge about the Creator is only known through the Guru who has experienced Him. The verses supporting this are on 469, SGGS:

ਮਃ ੧ ॥ ਕੁੰਭੇ ਬਧਾ ਜਲੁ ਰਹੈ ਜਲ ਬਿਨੁ ਕੁੰਭੁ ਨ ਹੋਇ ॥

ਗਿਆਨ ਕਾ ਬਧਾ ਮਨੁ ਰਹੈ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਗਿਆਨੁ ਨ ਹੋਇ ॥੫॥

Mėhlā 1. Kumbẖe baḏẖā jal rahai jal bin kumbẖ na ho-e.

Gi-ān kā baḏẖā man rahai gur bin gi-ān na ho-e. ||5||

First Nanak.

In essence: Water is contained in a pitcher, but without water, there can be no pitcher; in the same way, the mind remains stilled only if it is controlled by the divine knowledge; however, without the Guru, the divine knowledge is not obtained.

The second point is the Creator and the Guru’s becoming one with Him. On 943, SGGS, the writes about it:

ਅਨਹਤ ਸੁੰਨਿ ਰਤੇ ਸੇ ਕੈਸੇ ॥ ਜਿਸ ਤੇ ਉਪਜੇ ਤਿਸ ਹੀ ਜੈਸੇ ॥

Anhaṯ sunn raṯe se kaise. Jis ṯe upje ṯis hī jaise.

In essence: Those who are imbued with Akalpurakh become like Him from whom they emanated (have control over their nine sensory doors (organs) reach to a state of stillness/total state of calm/void).

So those who are imbued with the Creator, they adopt His qualities like to be indifferent toward the worldly Maya, beyond animosity and fearless, kind and loving. Only such people can guide others, but those who are already drowned in the Maya love, they drown their followers as well. In the context of the true Guru and his becoming one with Him, Fifth Nanak has written many shabdas, but we will look at one only which is on 864, SGGS. In this contest, it is important to remember that the prayer is supposed to be said to the Creator by invoking the Guru’s blessing in it. Fourth Nanak writes about it on 91, SGGS

ਪਉੜੀ ॥ ਕੀਤਾ ਲੋੜੀਐ ਕੰਮੁ ਸੁ ਹਰਿ ਪਹਿ ਆਖੀਐ ॥

ਕਾਰਜੁ ਦੇਇ ਸਵਾਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਸਚੁ ਸਾਖੀਐ ॥ ਸੰਤਾ ਸੰਗਿ ਨਿਧਾਨੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖੀਐ ॥

ਭੈ ਭੰਜਨ ਮਿਹਰਵਾਨ ਦਾਸ ਕੀ ਰਾਖੀਐ ॥ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ਅਲਖੁ ਪ੍ਰਭੁ ਲਾਖੀਐ ॥੨੦॥

Pa-oṛī. Kīṯā loṛī-ai kamm so har pėh ākẖī-ai.

Kāraj ḏe-e savār saṯgur sacẖ sākẖī-ai. Sanṯā sang niḏẖān amriṯ cẖākẖī-ai.

Bẖai bẖanjan miharvān ḏās kī rākẖī-ai. Nānak har guṇ gā-e alakẖ parabẖ lākẖī-ai. ||20||

Stanza.

In essence: To accomplish one’s affair, one should pray to Har; the Satiguru testifies that Har will accomplish the affair. (Therefore) In the company of Har’s Sants, the treasure of Har’s name-nectar should be tasted. Har, the merciful and the destroyer of fear, preserves the honor of His servant. Oh Nanak! By singing His virtues, one can see Har, who is invisible.

It is important to know that the Giver of all is the Creator, who should not be ignored in any situation; please on 1428, the Guru says about it:

ਜਗਤੁ ਭਿਖਾਰੀ ਫਿਰਤੁ ਹੈ ਸਭ ਕੋ ਦਾਤਾ ਰਾਮੁ ॥

ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਮਨ ਸਿਮਰੁ ਤਿਹ ਪੂਰਨ ਹੋਵਹਿ ਕਾਮ ॥੪੦॥

Jagaṯ bẖikẖārī firaṯ hai sabẖ ko ḏāṯā rām.

Kaho Nānak man simar ṯih pūran hovėh kām. ||40||

In essence: The entire world is like a beggar; it is only Akalpurakh, who gives. Oh Nanak! Say this: oh mind! Contemplate Him so that your affairs are settled perfectly.

The Guru is the giver of the divine knowledge that connects us with the Creator and our prayer must be addressed to the Creator keeping our Guru in mind; if we ignore the Creator and start praying only to the Guru, we go against our own Guru’s teaching; I would rather consider it to be ungrateful to forget Him who has blessed us with the Guru.

In the following shabda, the importance to the Guru is given stating that the Guru must remain in our focus, because he is a form of the Creator; what he likes is liked by Him as well:

ਗੋਂਡ ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਗੁਰੁ ਮੇਰੀ ਪੂਜਾ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦੁ ॥ ਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਗੁਰੁ ਭਗਵੰਤੁ ॥

Gond mėhlā 5. Gur merī pūjā gur gobinḏ. Gur merā pārbarahm gur bẖagvanṯ.

Raag Gond, the bani of Fifth Nanak

In essence: The Guru is my worship and my Guru is a form of Akalpurakh. My Guru is a form of Akalpurakh and the Guru is omnipotent.

ਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਦੇਉ ਅਲਖ ਅਭੇਉ ॥ ਸਰਬ ਪੂਜ ਚਰਨ ਗੁਰ ਸੇਉ ॥੧॥

Gur merā ḏe-o alakẖ abẖe-o. Sarab pūj cẖaran gur se-o. ||1||

My Guru is a form of Akalpurakh, who is imperceptible and inscrutable. In utter humbleness, I am in the refuge the Guru, whom all people adorn.

ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨਾਹੀ ਮੈ ਥਾਉ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਜਪਉ ਗੁਰੂ ਗੁਰ ਨਾਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

Gur bin avar nāhī mai thā-o. An-ḏin japa-o gurū gur nā-o. ||1|| Rahā-o.

I don’t see any other place than the Guru (for help). I remember the Guru’s name day and night (It is about remembering the Guru with respect having faith in the Guru’s teaching, or to be the Guru’s follower strictly). Pause.

ਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਗਿਆਨੁ ਗੁਰੁ ਰਿਦੈ ਧਿਆਨੁ ॥ ਗੁਰੁ ਗੋਪਾਲੁ ਪੁਰਖੁ ਭਗਵਾਨੁ ॥

Gur merā gi-ān gur riḏai ḏẖi-ān. Gur gopāl purakẖ bẖagvān.

The Guru has become my divine knowledge and I keep the Guru in my heart. The Guru is a form of Akalpurakh, who is all pervading and who cherishes all.

ਗੁਰ ਕੀ ਸਰਣਿ ਰਹਉ ਕਰ ਜੋਰਿ ॥ ਗੁਰੂ ਬਿਨਾ ਮੈ ਨਾਹੀ ਹੋਰੁ ॥੨॥

Gur kī saraṇ raha-o kar jor. Gurū binā mai nāhī hor. ||2||

I remain in the Guru’s refuge in utter humbleness, because I don’t accept any other one’s support.

ਗੁਰੁ ਬੋਹਿਥੁ ਤਾਰੇ ਭਵ ਪਾਰਿ ॥ ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਜਮ ਤੇ ਛੁਟਕਾਰਿ ॥

Gur bohith ṯāre bẖav pār. Gur sevā jam ṯe cẖẖutkār.

The Guru is the boat to cross the dreadful world ocean; serving the Guru liberates the mortal from the fear of death.

ਅੰਧਕਾਰ ਮਹਿ ਗੁਰ ਮੰਤ੍ਰੁ ਉਜਾਰਾ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸੰਗਿ ਸਗਲ ਨਿਸਤਾਰਾ ॥੩॥

Anḏẖkār mėh gur manṯar ujārā. Gur kai sang sagal nisṯārā. ||3||

In the darkness of ignorance, the Guru’s teaching is a guiding light. With the Guru, all get saved.

ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਪਾਈਐ ਵਡਭਾਗੀ ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਦੂਖੁ ਨ ਲਾਗੀ ॥

ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਨ ਮੇਟੈ ਕੋਇ ॥ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕੁ ਨਾਨਕੁ ਹਰਿ ਸੋਇ ॥੪॥੭॥੯॥

Gur pūrā pā-ī-ai vadbẖāgī. Gur kī sevā ḏūkẖ na lāgī.

Gur kā sabaḏ na metai ko-e. Gur Nānak Nānak har so-e. ||4||7||9||

The perfect Guru is obtained with great luck. By following the Guru, the mortals do not suffer from pain, and no one can negate the effect of the Guru’s Shabda. Brother! Guru Nanak is himself a form of Akalpurakh (What Guru Nanak says is said by Akalpurakh).

In the entire shabdas above about the Guru stresses on keeping faith in First Nanak and his teachings.

This is very important to understand that while realizing the Guru’s being one with the Creator, never ever forget that the Creator is above birth and death; therefore, the Guru being one with Him is only His form; what I am saying so? Here is the support I have taken from the Guru: ਸੋ ਮੁਖੁ ਜਲਉ ਜਿਤੁ ਕਹਹਿ ਠਾਕੁਰੁ ਜੋਨੀ ॥੩॥ So mukẖ jala-o jiṯ kahėh ṯẖākur jonī. ||3||(1136) Burn that mouth that says the Creator takes birth.” Saying that our Guru is the Creator makes us not the Guru’s followers but to be followers of our own minds, because the Guru has already ordered us to believe that the Creator doesn’t take birth or die and the one who says so must suffer. In the prelude of the Japji, the Guru explains that the Creator is one, His existence is real, He is omnipresent but an eternal; He is beyond birth, death, fear and animosity. And this verse “ਗੁਰੁ ਨਾਨਕੁ ਨਾਨਕੁ ਹਰਿ ਸੋਇ ॥੪॥੭॥੯॥ doesn’t stop us following the Guru about what he says about the Creator; therefore, its real meaning is that the Guru Nanak is totally one with the Creator and His true form. Never forget what Bhai Gurdas says, “Ek Baba Akal roop, dooja rababi Mardana (There was Guru Nanak, a form of the Eternal Creator, and with him was Mardana, the Rabab player)”.

Wishes!

Gurdeep Singh

Gursoch is a nonprofit society dedicated to spread the message conveyed in Sri Guru Granth Sahib. Its members are not interested to promote their own agenda at all. While doing so, if any reader feels disagreeing with the way we understand the Gurbani, it is our pleasure to respect his/her views. We strongly believe that late Dr. Sahib Singh, Late Manmohan Singh, late Bhai Veer Singh and Dr.Taran Singh have done tremendous job in interpreting the Gurbani though about some verses we have different views. As inspired by the Gurbani, we don’t want to indulge in any kind of debate about it; therefore, we entreat forgiveness from those, who think they know better than the rest of the people and who have tried to understand the Gurbani to share with others. Those who are interested to get published on this site, must send their articles through email to gursoch@yahoo.com. There will be a provision in future for such writers to post their articles directly but under supervision.

We don’t have any alliance with any group, organization and party; therefore, we certainly will endorse none.

We are not here to influence anyone or convert anyone; our entire goal is to share what we have learned from the Gurbani and how we got improved by merely trying to put it in practice slowly. The Gurbani is not written to control people to bow to certain dogmatic restrictions, but it is an expression of its writers’ authentic and righteous experience. Comprehending completely the subtle ideas expressed in the Gurbani, certainly requires the same state of mind of those who penned down it: Bhagatas and the Gurus. Merely weaving anecdotes around any shabda is not fair. We verify that the Gurbani does miracles indeed; we have seen some people, having no merit, turning into virtuous ones through the Gurbani. As Harpreet Singh from Ludhiana says,” If a few get changed through the Guru’s message, the aim of introducing the Gurbani in detail is fulfilled”.

We hope that you will enjoy the Gurbani-centered site,”www.gursoch.com” and recommend it to those, who are heartily interested with empirical attitude to change through it. And, those, who feel they know better themselves and who are eager to connote every word, used in the Gurbani, to debate with anomalous reasoning, have our best wishes also. Gurdeep Singh, a member of Gursoch team, has translated Sri Guru Granth Sahib investing around seven and half years hoping to put it on the Internet for those, who have difficulty to understand Sri Guru Granth Sahib in original. Slowly, posting on the Internet will start soon with Akalpurakh’s blessings. We thank all those good people, who have unconditionally supported this project.

We also thank you for visiting this site; your comments will be welcomed.

Latest

Only Akalpurakh by G.Singh - Comments Off on Only Akalpurakh
Our Plight by G.Singh - Comments Off on Our Plight
None Is Permanent Here by G.Singh - Comments Off on None Is Permanent Here
The Spiritual Wisdom by G.Singh - Comments Off on The Spiritual Wisdom
How To Deal with The Commotion of The People by G.Singh - Comments Off on How To Deal with The Commotion of The People
The Mind And Its Relation With The Creator by G.Singh - Comments Off on The Mind And Its Relation With The Creator
How To Deal With The Commotion Of The People by G.Singh - Comments Off on How To Deal With The Commotion Of The People
Why We Have Come Here And What We Should Do To Achieve That? by G.Singh - No Comment
No One But Akalpurakh by G.Singh - No Comment

Select a date

Only Akalpurakh

Our Plight

None Is Permanent Here

The Spiritual Wisdom

How To Deal with The Commotion of The People

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦੀਵੇ ਦਾ ਸੰਕਲਪ (ਲੇਖਕ – ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ ਐੱਸ ਏ)

The Effect Of Our Conceit On Our Lives – ਸਾਡੀ “ਮੈਂ ” ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦਗੀ ਉੱਤੇ ਅਸਰ

(Its English version is at the end)

The Effect Of Our Conceit On Our Lives

REMEMBERING THE CREATOR WITH HIS ANY NAME – ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਂ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਨਾ

(Its English version is at the end)

REMEMBERING THE CREATOR WITH HIS ANY NAME

ਤੀਰਥੁ ਬਡਾ ਕਿ ਹਰਿ ਕਾ ਦਾਸੁ? (ਲੇਖਕ – ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ ਐੱਸ ਏ)

ਲੇਖਕ

ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ ਐੱਸ ਏ

The Guru And The Creator – ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇ ਕਰਤਾਰ

(Its English version is at the end)

The Guru And The Creator

Books

About

Posts

Search in Archive

Identifying The Creator (Part-I)