Previous Next

IF WE CAN SPARE TIME from Guru Message The Ultimate Freedom book

Let’s sit with Guru Nanak Dev Ji, I know you are busy; you have hardly any time to talk about this now just as when time comes to brush teeth, a sudden hurry envelops the mind and it is done quickly. I know that, and I have been there so don’t feel bad about it. I was kept away from Guru Nanak Dev Ji by the storms of communist thoughts and hyper rationality I once adored. Erich From, a thinker and psychologist, gave me a jolt about communist thought and its application in context of freedom of mind; he actually helped me in analyzing his own work critically, and the study of mind- psychology in context of hypnotherapy of Dr Franz. A. Mesmer and Dr. Milton Erickson put a dent in my fanatic rationality I used to gloat on. Still the science is unable to prove anything about limits of the mind with evidence. That is why to question each other’s beliefs based on different researches on the mind, is a fair game. The closed doors can deprive you of many beautiful things existing out there.

            The landscapes of beautiful words created by many thinkers couldn’t satisfy me; after all we need to see the bottom of the words because words change colors in various contexts especially when they come close to the reality, and some time they go beyond it. Just be with me, I am just sharing with you my “wandering- around-journey.” I went back to Guru Nanak; this time, it was a very different experience. For the first time, I could see First Nanak and Tenth Nanak standing on the same spot, because before their portraits were differently presented to me by our so called Sikh-scholars (As you know, just floating on the top never let us know what is there underneath). I strongly believe that the born-blind has no imagination of light. If you are interested in understanding Guru Gobind Singh, study Gurbani in – depth, you will know him better than ever.

            Going back to our glorious Guru, I must stress that Guru Nanak Dev Ji neither binds his followers with fanatic-rationality nor keeps them in the darkness of blind faith layered with beliefs or social prevailed practices put in the mind with many ways. Therefore, we, as Sikhs, need to grab the opportunity to learn from Guru Ji even if we are busy. Please come with me; give your soul a few precious moments to hear what Guru Ji says in context of becoming true devotees of the Creator. I admit, it is very much difficult though. You will be surprised, if you don’t know, Guru ji also agrees with this fact that people just cannot get time out of their entanglements; therefore, there are not many who fall for the Creator. Here is his Sloka on 1411 SGGS

ਹੈਨਿ ਵਿਰਲੇ ਨਾਹੀ ਘਣੇ ਫੈਲ ਫਕੜੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥੧੨॥

Hain virlay naahee ghanay fail fakarh sansaar. ||12|| {1411}

In Essence: There are not many but a few people who are His devotees; otherwise the whole world is into show off.

            Let’s for a moment ask ourselves to what category we fall in? Are we one of a few, who follow the Guru or one of the crowds amusing in show off? A Sincere answer of this question may help us to tread on Guru Path with sincerity.

            Like you I have witnessed a storm of negativity and avalanche of anxiety triggered by failures, deceptions and uncontrollable circumstances. Guru Ji talks about that too; it is a matter of time when the mind learns about the reality of experiencing Him and the wall that blocks other sources of knowledge. Let’s be open, and understand what Guru Ji asks us in this regard too to set up a parameter of our goal of uniting with our origin—the Creator. If that is done, and a journey is started as directed by the Guru, stability of the mind becomes certain. On 520 SGGS, Fifth Nanak says

ਸਲੋਕ ਮ ੫ ॥ ਬਾਰਿ ਵਿਡਾਨੜੈ ਹੁੰਮਸ ਧੁੰਮਸ ਕੂਕਾ ਪਈਆ ਰਾਹੀ ॥ 

ਤਉ ਸਹ ਸੇਤੀ ਲਗੜੀ ਡੋਰੀ ਨਾਨਕ ਅਨਦ ਸੇਤੀ ਬਨੁ ਗਾਹੀ ॥੧॥ 

Salok, Mehlaa 5:

Baar vidaanrhai hummas dhummas kookaa pa–ee–aa raahee.

Ta–o sah saytee lagrhee doree naanak anad saytee ban gaahee. ||1|| {520}

In Essence:  In this strange world (temporary), the paths are interrupted with tumult and confusion, but oh my Master! Nanak’s heart is attached to you, and he is passing through this jungle joyfully.

            Are you with me listening to our Guru? Do you see how powerful is to be in love with Him? Please note it down, it is not just a statement but a display of experience, First Nanak suggests about this miracle on 1410 SGGS

ਝੜ ਝਖੜ ਓਹਾੜ ਲਹਰੀ ਵਹਨਿ ਲਖੇਸਰੀ ॥ 

ਸਤਿਗੁਰ ਸਿਉ ਆਲਾਇ ਬੇੜੇ ਡੁਬਣਿ ਨਾਹਿ ਭਉ ॥੪॥ 

Jharh jhakharh ohaarh lahree vahan lakhaysaree.

Satgur si-o aalaa-ay bayrhay duban naahi bha-o. ||4|| {1410}

 In Essence:  There are continuous rains, storms, floods and millions of surging waves (of various kinds like sorrows, failures and anxieties and urges), call on the True Guru, there will be then no fear of downing the boat of life in them.

            Guru Ji shares his experience with us; to have that experience, following the Guru with utter honesty is mandatory (Please do not drag your own wisdom into what Guru says; leave it aside for a moment, then you will notice that the learning that takes place, will open the eyes in wonder!). That way, the path of falling in love with the Creator becomes easier. The Guru leads us only to Him that is why only he becomes His ultimate medium for the ultimate union with Him. Why to put the mind on the fire of anxieties when there is another solution to still it? Guru Ji states that on 522 SGGS Slok Fifth Nanak

ਮ ੫ ॥ ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰਿ ਭੇਟਿਐ ਪੂਰੀ ਹੋਵੈ ਜੁਗਤਿ ॥ 

ਹਸੰਦਿਆ ਖੇਲੰਦਿਆ ਪੈਨੰਦਿਆ ਖਾਵੰਦਿਆ ਵਿਚੇ ਹੋਵੈ ਮੁਕਤਿ ॥੨॥

Fifth mehl: naanak satgur bhayti-ai pooree hovai jugat.

Hasandi-aa khaylandi-aa painandi-aa khaavandi-aa vichay hovai mukat. ||2|| {522}

In Essence:  Nanak says that if a True Guru is met, the perfect way of living is realized, and one gets liberated while being into laughing, playing, dressing and eating.

            You see Guru ji never says to abandon the world or anything normal, which is a part of life; Guru wants our sincere attention; as stated in the above previous Sloka, this dreadful world – forest cannot take away the joy of the heart triggered by His love. Keep your worldly assignments, family and friends, but please enshrine His love in the heart by eradicating self conceit totally. Once that is done, there will be a big change in the heart to deal with everything. Negative imprints of the mind will be framed again as positive ones, and other things like fear and anxiety will be eradicated in obeying His Ordinance. This occurs if conceit ceases to exist. In that realm, the death starts conveying positive hints of His beautiful “call” instead of sending through us the fear — feelings; after all no one dies, it is the only body that is worn out, and it is also very natural process, on 885 SGGS Fifth Nanak

Click here to Read full chapter

GURU MESSAGE The Ultimate Freedom Book

The Artee Of The Creator Being Done Automatically

gagan, universe, gursoch

I call the Gurbani a source of ultimate freedom, because it frees its true followers from man’s assumed rituals and rites. It attaches its followers to the Creator, who is all pervading and all present with infinite power to create and destroy the visible and invisible universes and beyond.  It verifies that the small deities and the hypocrites decorated with special garbs with false claims fall low to the high standard of those devotees, who become one with the Creator in His love by over coming lust, greed, anger, attachment and avarice. It defines the true devotees of the Creator; it defines who can guide a seeker toward Him freeing from all the bonds of religious bigotry. I wonder why some Sikhs become victims of treacherous religious rites and rituals. First Nanak talks in shabda on 13, SGGS about “ Artee/ the ritualistic worship”; he clearly states that the all-pervading Creator doesn’t need any ritualistic worship, because it is already going on twenty-four hours. Why then the so-called Artee with lamps is done in some of the Gurdwaras? Isn’t it a disobedient act performed by his followers?

Let us look at that shabda very closely:

ਰਾਗੁ ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੧ ॥  

ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲੁ ਰਵਿ ਚੰਦੁ ਦੀਪਕ ਬਨੇ ਤਾਰਿਕਾ ਮੰਡਲ ਜਨਕ ਮੋਤੀ ॥

ਧੂਪੁ ਮਲਆਨਲੋ ਪਵਣੁ ਚਵਰੋ ਕਰੇ ਸਗਲ ਬਨਰਾਇ ਫੂਲੰਤ ਜੋਤੀ ॥੧॥

raag Dhanaasree mehlaa 1.

gagan mai thaal rav chand deepak banay taarikaa mandal janak motee.

Dhoop mal-aanlo pavan chavro karay sagal banraa-ay foolant jotee. ||1||

Raag Dhanasri, the bani of First Nanak.

In essence: In the cosmic sky-plate, the Sun and the Moon serve as two lamps; deem the orbs of the stars as pearls in it. Fragrant air (incensed by Sandal wood) is coming from the Mallya-Mountain, which serves as incense and air-fans, and all vegetation serves as flowers (for the Aartee/worship).

          The Guru states that Akalpurakh doesn’t need any formal Aartee, because His Aartee is being done automatically by His nature itself always; if the Guru’s Sikhs think to do “Aartee” for Akalpurakh, obviously they are not obeying their Guru. Obeying the Guru, they should only sing this shabda, nothing more should be done as in many Gurdwaras, a Hindu-type Aartee has crept in.

ਕੈਸੀ ਆਰਤੀ ਹੋਇ ॥  ਭਵ ਖੰਡਨਾ ਤੇਰੀ ਆਰਤੀ ॥

ਅਨਹਤਾ ਸਬਦ ਵਾਜੰਤ ਭੇਰੀ ॥੧॥  ਰਹਾਉ ॥  

kaisee aartee ho-ay. bhav khandnaa tayree aartee.

anhataa sabad vaajant bhayree. ||1|| rahaa-o.

Oh Destroyer of wandering of the mortal! How wonderfully your worship is performed automatically! The unstruck sounds are the beating drums for your worship. Pause.

          Now the Guru expresses the formless Creator and His presence in His formed creation:

ਸਹਸ ਤਵ ਨੈਨ ਨਨ ਨੈਨ ਹਹਿ ਤੋਹਿ ਕਉ ਸਹਸ ਮੂਰਤਿ ਨਨਾ ਏਕ ਤੋਹੀ ॥

ਸਹਸ ਪਦ ਬਿਮਲ ਨਨ ਏਕ ਪਦ ਗੰਧ ਬਿਨੁ ਸਹਸ ਤਵ ਗੰਧ ਇਵ ਚਲਤ ਮੋਹੀ ॥੨॥  

sahas tav nain nan nain heh tohi ka-o sahas moorat nanaa ayk tohee.

sahas pad bimal nan ayk pad ganDh bin sahas tav ganDh iv chalat mohee. ||2||

Thousands are your eyes, yet you have no eye; thousand are your forms, but you have not even one form. You have thousands feet, yet you have no foot. You have thousands noses, yet you have none. Your all such strange plays have fascinated me.

          Below the Guru explains how the Creation is alive because of His light in it and how He becomes manifest through the Guru’s guidance, but he stresses that His worship is going on continuously; therefore, there is no need of the ritualistic worship/Artee.

ਸਭ ਮਹਿ ਜੋਤਿ ਜੋਤਿ ਹੈ ਸੋਇ ॥  ਤਿਸ ਦੈ ਚਾਨਣਿ ਸਭ ਮਹਿ ਚਾਨਣੁ ਹੋਇ ॥

ਗੁਰ ਸਾਖੀ ਜੋਤਿ ਪਰਗਟੁ ਹੋਇ ॥  ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੁ ਆਰਤੀ ਹੋਇ ॥੩॥  

sabh meh jot jot hai so-ay. tis dai chaanan sabh meh chaanan ho-ay.

gur saakhee jot pargat ho-ay. jo tis bhaavai so aartee ho-ay. ||3||

The light in all is your light, because of its illumination, all the lives are illuminated; however, your light is revealed within through the Guru’s teachings. That worship, which pleases Akalpurakh, is going on.

          Below is given the ultimate desire of the seeker. The follower should seek the Creator in utter love and get into remembering Him with an urge to live in His memory.

ਹਰਿ ਚਰਣ ਕਵਲ ਮਕਰੰਦ ਲੋਭਿਤ ਮਨੋ ਅਨਦਿਨੋ ਮੋਹਿ ਆਹੀ ਪਿਆਸਾ ॥

ਕ੍ਰਿਪਾ ਜਲੁ ਦੇਹਿ ਨਾਨਕ ਸਾਰਿੰਗ ਕਉ ਹੋਇ ਜਾ ਤੇ ਤੇਰੈ ਨਾਇ ਵਾਸਾ ॥੪॥੩॥  

har charan kaval makrand lobhit mano andino mohi aahee pi-aasaa.

kirpaa jal deh naanak saaring ka-o ho-ay jaa tay tayrai naa-ay vaasaa. ||4||3||

My mind is fascinated by the essence of Hari’s lotus feet-flowers (His beautiful refuge). I long for that always. Oh Har! Bless Nanak, your cuckoo, with your water of mercy so that his mind resides (settles) in your name.

          Above jlu word is used for the Creator’s nectarous name that satiates the seeker; thus he or she goes beyond ritualistic behavior by falling in love with Him forever. This should be a prayer of every Sikh; however, it can happen only if one truly falls for Him in love. After that, the ritualistic Artee appears useless and out of context. A road to the ultimate freedom is opened; consequently, His essence is breathed in and it is realized fully without any fear that there is no place for any kind of rituals to please our Creator as per the Gurbani. We should not fall for unnecessary rituals anyway; instead try our best to live in His memory by praising Him and accepting His ordinance without any complain as stated in the stanza number 33, Japji, 7, SGGS. If a Master frees his slaves but the slaves keep behaving like slaves, it is not the fault of the Master.

Humbly

Gurdeep Singh

ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਮਹਲਾ’ ਦਾ ਉੱਚਾਰਣ ਅਤੇ ਅਰਥ ( ਲੇਖਕ – ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ)

ਮਹਲਾ = mahalaa

(ਮੁਕਤਾ = a, ਕੰਨਾਂ = aa)

ਮਹਲਾ‘ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ੨੬੩੧ ਵਾਰੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ।  ਬਾਣੀ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ‘ਮਹਲਾ’,  ‘ਮਹਲੁ’ ਅਤੇ  ‘ਮਹਲੇ’  ਸ਼ਬਦ-ਸਰੂਪਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਣ ਅਤੇ ਅਰਥਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹੀ ਵਿਚਾਰ ਕੇਂਦਰਤ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇਗੀ।  ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਠ ‘ਮਹਲਾ‘ (mahalaa) ਹੈ {‘ਮ’ ਅਤੇ ‘ਹ’ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤਾ ਅੱਖਰ ਹਨ ਜੋ ਬਾਕੀ ੯ ਮਾਤ੍ਰਾਂ ਦੇ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ ਹਨ, ‘ਹ’ ਅੱਖਰ ਉੱਤੇ ਅੱਧਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬੋਲਣਾ}। 

        ਇਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਮਹੱਲਾ’ mahallaa , ‘ਮਹਿਲਾ’ mahilaa ਜਾਂ ‘ਮੈਹਲਾ’ maihala ਕਰਕੇ ਬੋਲਣਾ ਅਯੋਗ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਅਜਿਹਾ ਬੋਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪਾਠ ‘ਮਹੱਲਾ’ ਕਿਵੇਂ ਚੱਲਿਆ?

        ‘ਮਹਲਾ’ ਨੂੰ ‘ਮਹੱਲਾ’ ਸਮਝ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਘਰੁ’ ਤੋਂ ਪਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਧੰਨੁ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ‘ਘਰੁ’, ‘ਪਉੜੀ’ ਅਤੇ ‘ਪਉੜੀਆ’ ਤੋਂ ਟਪਲ਼ਾ ਖਾ ਕੇ ਪਾਠਕ ਸਮਝ ਬੈਠੇ ਕਿ ਏਥੇ ਮਹੱਲੇ (ਘਰਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਸਮੂਹ) ਵੀ ਹਨ।

        ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਘਰੁ’ ਸ਼ਬਦ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਓਥੇ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ।ਤਾਂ ਫਿਰ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ‘ਘਰੁ’ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਮੇਲ਼ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਫਿਰ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ‘ਮਹੱਲਾ’ ਨਾ ਬਣਿਆਂ ਜਿੱਥੇ ਕਈ ਮਕਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 

        ‘ਘਰੁ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ਼ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਗਾਉਣ ਨਾਲ਼ ਜਾਂ ਰਾਗ ਨਾਲ਼ ਹੈ। ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਘਰੁ’ ਦਾ ਅਰਥ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਾ ਮਕਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਪ੍ਰਮਾਣ ਵਜੋਂ ਇਹ ਪੰਕਤੀ ਪੜ੍ਹੋ-

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕਾ॥

ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ ॥  (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੯੧)

        ਇਹ ਪੰਕਤੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗਾਵਣਾ ਹੈ ਜਿਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ’ ਵਾਲ਼ਾ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ {ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋਂ ਹੈ}। ‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ’ ਵਾਲ਼ਾ ਸ਼ਬਦ ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਉਂ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ-

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ੧ ਘਰੁ ੪॥

ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ ਦੁਇ ਸੁਆਨੀ ਨਾਲਿ॥  (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੨੪)

        ਸਪੱਸਟ ਹੈ ਕਿ ‘ਮਹਲਾ’ ਲਫ਼ਜ਼ ਨਾਲ਼ ਵਰਤਿਆ ‘ਘਰੁ’ ਸ਼ਬਦ ਇੱਟਾਂ ਵੱਟਿਆ ਦਾ ਕੋਠਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਗਾਉਣ ਨਾਲ਼ ਹੈ { ‘ਘਰੁ ੩’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਉਸ ਤਾਲ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ੩ ਤਾਲ਼ੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ੧੬ ਮਾਤ੍ਰਾਂ ਦਾ ਤੀਨ ਤਾਲ ਤੇ ‘ਘਰੁ ੧੭’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਉਹ ਤਾਲ ਜੋ ੧੭ ਤਾਲ਼ੀਆਂ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ ਜਿਵੇਂ ੪੦ ਮਾਤ੍ਰਾਂ ਦਾ ਚਰਚਰੀ ਤਾਲ}। ‘ਘਰੁ’ ਅਤੇ ‘ਪਉੜੀਆਂ’, ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਠੀਕ ਪਾਠ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਤ ਨਹੀਂ।

ਸਿਰਲੇਖ ਵਿੱਚ ‘ਮਹਲੁ’ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਹੈ:

        ‘ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ’ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਮਹਲੁ’ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ। ਜੇ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ‘ਮਹੱਲਾ’ ਪੜ੍ਹਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਰਲੇਖ ਵਿੱਚ ‘ਮਹਲੁ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ  ਵੀ ‘ਮਹੱਲੁ’ ਪੜ੍ਹਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ਼ ਅਰਥ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਗੇ। ਕਿਉਂਕਿ ‘ਮਹੱਲੁ’ ਇੱਕੋ ਵੱਡਾ ਮਕਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ‘ਮਹੱਲਾ’ ਕਈ ਮਕਾਨਾ ਨਾਲ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ‘ਮਹਲੁ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ‘ਮਹੱਲੁ’ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਨੁੰ ਵੀ ‘ਮਹੱਲਾ’ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ‘ਮਹਲੁ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਉਂ ਹੈ:

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮਹਲੁ ੧॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੧੬)

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮਹਲੁ ੧॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੧੮)

ਪਾਠ ‘ਮਹਿਲਾ’ ਕਿਵੇਂ ਚੱਲਿਆ?

        ‘ਮਹਿਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-ਇਸਤ੍ਰੀ, ਜਿਵੇਂ ਮਹਿਲਾ ਮੰਡਲ਼ । ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਬਾਣੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪਾਠ ‘ਮਹਿਲਾ’ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਦੇਖਣਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਲੇਖ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਪੁਲਿੰਗ। ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੜ੍ਹੋ:

  1.  ਰਾਗੁ ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ਪਹਿਲਾ॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾ ੧੪)
  2.  ਵਡਹੰਸ ਮਹਲਾ ੩ ਤੀਜਾ॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੫੮੨) 
  3.  ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੪ ਚਉਥਾ॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੬੦੫)
  4.  ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੩ ਤੀਜਾ॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੬੬੪)
  5.  ਬਸੰਤ ਮਹਲਾ ੩ ਤੀਜਾ ॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੧੧੬੯)

        ਉਪਰੋਕਤ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ‘ਪਹਿਲਾ’, ‘ਤੀਜਾ’ ਅਤੇ ‘ਚਉਥਾ’ ,ਜੋ ਅੰਕਾਂ ੧, ੩ ਅਤੇ ੪ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਅੰਕਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਦਾ ਢੰਗ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ। ਜੇ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ‘ਮਹਿਲਾ’ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੋਣਾ ਸੀ- ਮਹਲਾ ਤੀਜਾ ਦੀ ਥਾਂ ਮਹਲਾ ਤੀਜੀ, ਮਹਲਾ ਪਹਿਲਾ ਦੀ ਥਾਂ ਮਹਲਾ ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਮਹਲਾ ਚਉਥਾ ਦੀ ਥਾਂ ਮਹਲਾ ਚਉਥੀ। ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਮਹਿਲਾ’ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਣ ਵੀ ਦੇਖੋ:

ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਦੂਜੇ ਕੇ ੨ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੧੩੯੧) 

ਸਲੋਕ ਭੀ ਮਹਲੇ ਪਹਿਲੇ ਕੇ ਲਿਖੇ॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ ੪੬੨)

        ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਮਾਣਾ ਵਿੱਚ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਕ ਨਾਲ਼ ਵਰਤਣ ਤੇ ‘ਮਹਲੇ’ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਮਹਲੇ ਦੂਜੇ ਕੇ ਅਤੇ ਮਹਲੇ ਪਹਿਲੇ ਕੇ। ਜੇ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੋਣਾ ਸੀ ‘ਸਵਈਏ ਮਹਲਾ ਪਹਿਲੀ ਕੇ’ ਅਤੇ ‘ਸਵਈਏ ਮਹਲਾ ਦੂਜੀ ਕੇ’ । ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ‘ਕੰਨਾਂ’, ਉਸ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਕ ਆ ਜਾਣ ਤੇ, ‘ਲਾਂਵ’ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ‘ਕੰਨਾਂ’ ਟਿਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਦੋ ਹੋਰ ਵਾਕ ਪੜ੍ਹੋ:

        ਉਹ ਲੱਖੇ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ।

        ਉਹ ਸੀਤਾ ਦਾ ਪਤੀ ਹੈ।

        ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ‘ਲੱਖਾ’ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ‘ਲੱਖੇ ਦੀ ਪਤਨੀ’ ਬਣਿਆਂ। ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ‘ਸੀਤਾ’ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ‘ਸੀਤੇ ਦਾ ਪਤੀ’ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆਂ ਸਗੋਂ ‘ਸੀਤਾ’ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਸੀਤਾ’ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ 

ਜਿਸ ਤੋਂ ‘ਮਹਲੇ’ ਸ਼ਬਦ ਬਣਿਆਂ, ਭਾਵ ‘ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ‘ਕੰਨਾਂ’, ‘ਲਾਂਵ’ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ।

ਮਹਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ-

ਬਾਣੀ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ‘ਮਹਲਾ’ ਸਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ- ਸ਼ਰੀਰ। ਮਹਲਾ ੨- ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੂਜਾ ਸ਼ਰੀਰ, ਮਹਲਾ ੯- ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੌਵਾਂ ਸ਼ਰੀਰ ਆਦਿਕ।

ਪ੍ਰਮਾਣ ਨੰ. ੧.

ਸਬਦੇ ਪਤੀਜੈ ਅੰਕੁ ਭੀਜੈ ਸੁ ਮਹਲੁ ਮਹਲਾ ਅੰਤਰੇ॥

ਆਪਿ ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਸੋਈ ਪ੍ਰਭੁ ਆਪਿ ਅੰਤਿ ਨਿਰੰਤਰੇ॥ 

                                      (ਪੰਨਾਂ ੭੬੭)

ਸਬਦੇ ਪਤੀਜੈ– ਸੇਵਕ ਦਾ ਮਨ ਪਤੀਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅੰਕੁ ਭੀਜੈ– ਉਸ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਨਾਮ ਰਸ ਨਾਲ਼ ਭਿੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੁ ਮਹਲੁ– ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਉਹ ਟਿਕਾਣਾ।

ਮਹਲਾ ਅੰਤਰੇ- ਸੇਵਕ ਨੂੰ ਸੱਭ ਸ਼ਰੀਰਾਂ(ਮਹਲਾ) ਵਿੱਚ (ਅੰਤਰੇ) ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਮਹਲਾ- ਮਹਲਾਂ, ਸ਼ਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚ।

ਪ੍ਰਮਾਣ ਨੰ. ੨

ਏਕ ਮਹਲਿ ਤੂੰ ਹੋਹਿ ਅਫਾਰੋ ਏਕ ਮਹਲਿ ਨਿਮਾਨੋ ॥ 

ਏਕ ਮਹਲਿ ਤੂੰ ਆਪੇ ਆਪੇ ਏਕ ਮਹਲਿ ਗਰੀਬਾਨੋ ॥ ੧ ॥ 

ਏਕ ਮਹਲਿ ਤੂੰ ਪੰਡਿਤੁ ਬਕਤਾ ਏਕ ਮਹਲਿ ਖਲੁ ਹੋਤਾ ॥ 

ਏਕ ਮਹਲਿ ਤੂੰ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਗ੍ਰਾਹਜੁ ਏਕ ਮਹਲਿ ਕਛੂ ਨ ਲੇਤਾ ॥

                                          (ਪੰਨਾਂ ੨੦੬) 

ਮਹਲੁ- {ਨਾਂਵ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ} ਅਰਥ ਕਾਇਆ, ਸ਼ਰੀਰ।

ਮਹਲਿ- {ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ} ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚ, ਕਾਇਆ ਵਿੱਚ, ਦੇਹ ਵਿੱਚ।

                 ਦੇਖਾ-ਦੇਖੀ ਪਈਆਂ ਗ਼ਲਤ ਲੀਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਅੰਜਨ ਨੇਤ੍ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਹੈ।

_______________***************_______________

Note:  Only Professor Kashmira Singh is aware if this article has been published somewhere else also.

ਨੋਟ :  ਵੈੱਬ ਸਾਇਟ ਤੇ ਛਪੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਅਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹਨ । ਸੰਪਾਦਕੀ ਬੋਰਡ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ  ਸਹਿਮਤ ਹੌਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

THE WHOLE WORLD IS HIS FAMILY from Guru Message The Ultimate Freedom book

Whole world His family, GursochSikh Guru Sahiban consider the whole world as His family,  and they inspire the Sikhs to behave toward it like a family; this is a  part of their Message. They also stress on falling in love with only  one Creator by getting out of duality once for all. Sixth and Tenth  Nanaks had to fight in self defense, but never ever they broke the  rules of treating the world as His family; this suggests how our  Guru Sahiban dealt carefully with worldly conflicts. In this book,  based on and supported by Guru–thought, an appeal is made to all  Sikhs to develop universal mind, and get out of small holes of  mentality that do nothing but divide humanity. Guru Nanak Dev Ji  accepts only one path to realize the Creator, and that is to involve  with Him and praise Him. Nonetheless, he also stresses on looking  at various faiths and ideologies as a part of His Will; in other  words, it is all right to support a free will of the people, who are  living in His Will literally; regardless whatever they say, they say as  per His Will. There are passionate people, and there are cruel  people in this world. We can sever our relations with selfish and  cruel people without hating their existence; we should not make  them a subject of slandering. Treating His big family like our own  doesn’t mean we should support tyranny or ill intentional behavior  of others in submissiveness; we should rather resist it to keep  goodness in His show. If evil people exist in His will, so do the  virtuous people. As our Guru guides us, we support goodness. Self  defense is naturally programmed in the body; that is the reason that  it reacts toward any attack if it occurs on it. For instance,  automatically our hands come out to protect our body if we face an  attack; when the birds or animals overwhelmed with the “feeling of a  threat,” they get ready to bite or attack. He has blessed everyone with  this kind of awareness of survival (self–defense). Being humans, we  need to act in self defense if our lives are threatened. Our Guru  Sahiban have shown us how to do that. Anyone, who doesn’t want  to listen to what the Guru says, is free to do whatever his or her  thinking guides because that will be also His Will. We should just try  to pass on Guru Message to those who are ready to listen. 

          People out there on the internet, question about Sikh Gurus’  preaching by saying that they themselves didn’t implement their  teachings; for instance they ask why Gurus Sahiban, who spoke  against caste, didn’t marry their off spring in lower castes, and  while asking others to “work hard and give it away,” why they  never worked hard to give away to the needy. These questions are a  display of shallow knowledge of the questioners about Sikh Guru  Sahiban and Gurbani. Without knowing circumstances of Sikh  Guru Sahiban during their physical presence on the Earth, such  people, with their own small–minded agendas, are merely into  insulting by posing as Sikh–seekers. The Guru Ji questioned Caste  system in those times when down trodden people wouldn’t even be  allowed to worship on religious places. To speak against castes  doesn’t need marrying off springs into so called lower castes; many  of these people cannot even realize how it was difficult for a lower  caste to seek relations in upper class and survive. After Tenth  Nanak’s Amrit ceremony event, a big roar was created by high  caste believers against it because through it, Tenth Nanak leveled  the wall of castes. (Gursobha, by Sonepat). 

          They forget that Guru Nanak Dev Ji personally worked as a  clerk, Buffalo care–takers and a farmer. No other founder of a  religion worked as hard as Guru Nanak Dev Ji did before him or  after him. All other Guru Sahiban worked hard to bring harmony  in the society, to help people in the time of famine and other  natural disasters, and to teach self defense in time of danger. When  a business needs to be taken care of, the owners though do not  work physically on business premises, they put all efforts in it to  take care of its existence; it is also deemed hard work. Working  hard doesn’t mean that the business owners need to work hard  physically in the business! There is manual hard work, and there is  also mental hard work too. Childish questions can come only from  childish minds. Sikh Guru Sahiban were spiritually enlightened  leaders; they did what they should have. These are false accusations  on Sikh Guru Sahiban obviously by those (who pose as Sikhs on  different sites) who intend to promote a different agenda. Their  baseless claim about Guru Nanak Dev Ji’s advice on “His Name  Simran” as “an ambiguous statement” proves that they do not  know Gurbani, and they remain busy in leveling false accusations  against Sikh Guru Sahiban and Bhagatas, because “Naam Simran” is  well elaborated in many ways in Sri Guru Granth Sahib. These are  the people, who keep saying that Guru Nanak Dev Ji wrote in Hindi  (as a proof they want hand written note of Guru Nanak Dev Ji); they  are so ignorant that they do not know that people do not write in  Hindi but in its script “Devnagari.” They just cannot understand that  in Sri Guru Granth Sahib, there is a Bani named “Patti,” that defines  “Gurmukhi script–letters.” Sikhs need to deal with such people  carefully and forgive them as ignorant, and ignore totally what they  say. They are also members of His big family, never forget that. That  is the reason I have referred their ignorant questioning. 

          My effort is to deal with the current situations by  understanding Guru Message to tread on that path Guru Nanak Dev  Ji laid out for us. I have taken support from Gurbani by keeping “the  concept of Guru Message” in my mind. Here and there, I have tried  to discuss some issues I faced some time in my life, but their  reference are given in the book solely to make clear the concept of  Guru Message. Time to time, some people have been opposing  virtuous ideologies; it has been happening like this since the  beginning of History (or before that), but the true Sikhs should  remain focus on what Sri Guru Granth Sahib says. They should live  according to Guru–teachings. In the beginning, let me state that the  Guru shown path will appear very difficult to follow because our  Guru asks us to feel detached from what is shown as “dear and  necessary” in our society. Nonetheless, when “feeling detached to  Maya” becomes understandable in pursuit of the union with Him,  the Guru–shown path will become a way of life, and it will fill the  life with joy as it becomes free from worries and anxieties. 

          Guru Message is for the whole world, it is not designed for  particular area or population, and here is a verification of this fact  in the Guru’s own words, 647, SGGS, Mehla 3: 

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩ ॥ 

ਪਰਥਾਇ ਸਾਖੀ ਮਹਾ ਪੁਰਖ ਬੋਲਦੇ ਸਾਝੀ ਸਗਲ ਜਹਾਨੈ ॥

ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਇ ਸੁ ਭਉ ਕਰੇ ਆਪਣਾ ਆਪੁ ਪਛਾਣੈ ॥

ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ ਤਾ ਮਨ ਹੀ ਤੇ ਮਨੁ ਮਾਨੈ ॥

Salok Mehlaa 3: 

Parthaa–ay saakhee mahaa purakh bolday saajhee sagal jahaanai. 

Gurmukh ho–ay so bha–o karay aapnaa aap pachhaanai. 

Gur parsaadee jeevat marai taa man hee tay man maanai. {647}

Salok of Third Nanak: 

In Essence : Guru–teachings are for the whole world; who are  true followers of the Guru, they feel fear/respect of the Creator, and  search themselves (analyze their purpose of life and try to find His  presence within), and then with the Guru, they become detached  being alive. Thus, by convincing their minds, they believe in Him.

          I feel, Third Nanak uses the word “Mahapurakh/Great man”  for the Guru, and in the end of the Saloka, he talks about believing  in the Creator by having full respect and fear for Him. And “man  hi te man mania” means they believe in Him by convincing their  minds through the Guru; the next following Vaaka makes it clear  that it is about believing in the Guru–teachings and Him. 

ਜਿਨ ਕਉ ਮਨ ਕੀ ਪਰਤੀਤਿ ਨਾਹੀ ਨਾਨਕ ਸੇ ਕਿਆ ਕਥਹਿ ਗਿਆਨੈ ॥੧॥

Jin ka–o man kee parteet naahee naanak say ki–aa katheh gi–aanai.  ||1||{647} 

In Essence : Nanak says those who have no faith (in the Guru  and Akalpurakh), there is no use of expounding divine knowledge  to such people? 

          (Some interpreters interpret above Vaakas like this, “Those  people, who have no faith in their minds, how they can expound  divine knowledge?” I disagree with them. If we go through earlier  Vaakas of this Saloka, Guru expresses about the importance of  Guru–blessings; therefore the word “parteet/trust/faith” expresses  about the faith in the Guru and Akalpurakh.) 

          In above Guru – Vaaka, it is stressed that when the believers  realize the importance of their coming into this world, through the  Guru, they get detached from the Maya. They have fear of  Akalpurakh (Fear here also means respect that comes out of fear). If  one doesn’t have faith either in Guru or Akalpurakh, there is no use  of imparting Guru knowledge to such a person. In other words, if  the people have interests in different pursuits, they will prefer their  pursuits to Guru–guidance; let them enjoy what they want to; it is  not necessary to try to convince them. (believe in His “Will”) 

ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਚੇਲਾ ( ਲੇਖਕ – ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ)

Sri Guru Granth Sahib, gursochਸਬਦੁ ਗੁਰੂ ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਚੇਲਾ (ਸਿਧ ਗੋਸ਼ਟਿ, ਪੰਨਾ 943, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ)

ਧੰਨੁ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਦੇਹ ਧਾਰ ਕੇ ਦਸ ਜਾਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਮਿਸ਼ਨ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਕੇ ਦਸਵੇਂ ਜਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰ-ਗੱਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਹਧਾਰੀ ਗੁਰੂ ਵਾਲ਼ਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਜਾਮੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ  ਭਾਵ  ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਸ਼ਰੀਰ ਨਾਲੋਂ ਮੋਹ ਤੋੜ ਕੇ ਸੁਰਤਿ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਟਿਕਾaੁਣ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 

          ਸਿੱਧਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ ਗੋਸ਼ਟੀ ਸਮੇਂ ਇੱਕ  ਪ੍ਰਸ਼ਨ : ਕਵਣੁ ਗੁਰੂ ਜਿਸ ਕਾ ਤੂੰ ਚੇਲਾ?  ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ‘ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਚੇਲਾ’ ।

          ਚਉਥੇ ਜਾਮੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ- ‘ਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਹੈ ਬਾਣੀ—॥’

          ਜਦੋਂ ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਮੁਅਜ਼ਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ , ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ- ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਗਤਿ ਬਿਨਾਂ ਦੂਜੀ ਓਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਰਾਈ॥

          ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ‘ਗੁਰੂ ਮਾਨਿਓਂ ਗ੍ਰੰਥ’ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜਾਣੇ ਅਣਜਾਣੇ ਧੰਨੁ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਵੀ ‘ਦੇਹ/ਸ਼ਰੀਰ’ ਮੰਨਣ ਦਾ ਭਰਮ ਪਾਲ਼ ਲਿਆ ਹੈ। ਅਰਦਾਸਿ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਦੇਖੋ-ਦੇਖੀ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਂਦੇ ਦੋਹਰੇ ਵਿੱਚ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਮਾਨਿਓਂ ਪ੍ਰਗਟ ਗੁਰਾਂ ਕੀ ਦੇਹ’ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਹ-ਧਾਰੀ ਗੁਰੂ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰ-ਸੋਚ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲ਼ਟ ਕਰਮ ਹੈ। ਇਸੇ ਦੋਹਰੇ ਤੋਂ ਭਟਕਣਾ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਸਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਏ ਸੀ ਆਦਿਕ ਨਾਲ਼ ਗਰਮੀ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਧਰੇ ਤੌਲੀਆ ਗਿੱਲਾ ਕਰਕੇ  ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਿਆਂ ਤੇ ਫੇਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਧਰੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਥਾਂ ਲਿਜਾ ਕੇ ਸੈਰ ਵੀ ਕਰਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿੰਨਾਂ ਲਗਾਅ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦਾ ਦੇਹ-ਧਾਰੀ ਡੇਰੇ-ਦਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੈ ਓਨਾਂ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਹ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੱਡ ਮਾਂਸ ਦੀ ਦੇਹ ਨਾਲ਼ ਵੱਧ ਨੇੜਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੋਡੇ ਘੁੱਟਣ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੈਰ ਧੋ ਕੇ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਗੋਡੇ ਅਤੇ ਪੈਰ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗੁਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੈ।

          ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੀ ਹੱਦ ਓਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ- ‘ਦਸਾਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹੀਆਂ ਦੀ ਜੋਤਿ ਦਾ ਧਿਆਨ ਧਰ ਕੇ ਬੋਲੋ ਜੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ’, ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਜੋਤਿ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਰਮੀ ਸਰਦੀ ਨਹੀਂ ਵਿਆਪਦੀ, ਫਿਰ ਦੋਹਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਸ ਦੇ ਉਲ਼ਟ ਓਸੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ‘ਪ੍ਰਗਟ ਗੁਰਾਂ ਕੀ ਦੇਹ’ ਕਹਿ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹੇ ‘ਦਸਾਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹੀਆਂ ਦੀ ਜੋਤਿ’ ਵਾਲ਼ੇ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਪਾਣੀ ਫੇਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

          ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਮਾਨਿਓ ਪ੍ਰਗਟ ਗੁਰਾਂ ਕੀ ਦੇਹ‘ ਦੀ ਥਾਂ ਭਾਈ ਚੌਪਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲਿਖੇ ਰਹਿਤਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਇਹ ਵਾਕ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ- ‘ਗੁਰੂ ਪੰਥ ਜੀ ਮਾਨਿਓ ਪ੍ਰਗਟ ਗੁਰਾਂ ਕੀ ਦੇਹ’।

          ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ – ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਅਤੇ ਪੰਥ , ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਦੀ ਜੋਤਿ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ’ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਹ ਦੇ ਕਾਰਜ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੇਹ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰੀਰਕ ਲੋੜਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਅਜਹੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨਹੀਂ। ਦੇਹ ਨੂੰ ਖ਼ੁਰਾਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਪਰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਰਾਕ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ।

—————**************—————-

Note:  Only Professor Kashmira Singh is aware if this article has been published somewhere else also.

ਨੋਟ :  ਵੈੱਬ ਸਾਇਟ ਤੇ ਛਪੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਅਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹਨ ।

          ਸੰਪਾਦਕੀ ਬੋਰਡ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ  ਸਹਿਮਤ ਹੌਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।