Previous Next

The Closeness Of The Creator With Us – ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਨੇੜਤਾ

(Its English version is at the end)

ਰਾਗ ਮਾਰੂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਕੁਝ ਭੇਦ ਖੋਹਲੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਕਿਤੇ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਹਰ ਜੀਵ/ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰ ਹਨ | ਆਓ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰੀਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ; ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ 1030 ਅੰਗ ਉੱਤੇ:

ਪੰਚ ਤਤੁ ਮਿਲਿ ਕਾਇਆ ਕੀਨੀ ॥ ਤਿਸ ਮਹਿ ਰਾਮ ਰਤਨੁ ਲੈ ਚੀਨੀ ॥

ਆਤਮ ਰਾਮੁ ਰਾਮੁ ਹੈ ਆਤਮ ਹਰਿ ਪਾਈਐ ਸਬਦਿ ਵੀਚਾਰਾ ਹੇ ॥7॥

ਅਰਥ : ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਰੀਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਇਸੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕਰਤਾਰ ਹੀਰਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਵੋ ਕਿਉਂਕਿ ਕਰਤਾਰ ਹੀ ਆਤਮਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਹੀ ਕਰਤਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਨਾਲ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਿੰਦ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੇ ਇਹ ਜਿੰਦ ਉਸ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੈ, ਤਦ ਕਰਤਾਰ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਇਸ ਉਪਦੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ  ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੱਸੇ ਇਸ ਤੱਥ ਦੀ ਸਮਝ ਪੈ ਜਾਵੇ ? ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ :

ਸਤ ਸੰਤੋਖਿ ਰਹਹੁ ਜਨ ਭਾਈ ॥ ਖਿਮਾ ਗਹਹੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸਰਣਾਈ ॥

ਆਤਮੁ ਚੀਨਿ ਪਰਾਤਮੁ ਚੀਨਹੁ ਗੁਰ ਸੰਗਤਿ ਇਹੁ ਨਿਸਤਾਰਾ ਹੇ ॥8॥

ਅਰਥ : ਹੇ ਭਾਈ ! ਤੁਸੀਂ ਸਤ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਵਿੱਚ ਰਹੋ; ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਲਵੋ (ਇਸ ਖਾਤਰ) ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਖਿਮਾ ਨੂੰ ਭਰੀ ਰੱਖੋ | ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣੋ  (ਕਿ ਇਹ ਉਸੇ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ) ਫੇਰ ਪਰਾਤਮਾ (ਵੱਡੀ ਆਤਮਾ = ਕਰਤਾਰ) ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣੋ (ਫੇਰ ਇਹ ਸਮਝ ਆ ਜਾਏਗੀ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਆਤਮਾ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ) | ਸਤਿਗੁਰੂ  ਦੀ ਸੰਗਤ ਰਾਹੀਂ ਉਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਇਹ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਗੱਲ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਨਹੀਂ | ਜੇ ਮਨ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਫੇਰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ; ਮਤਲਬ ਸਾਡੀ ਮਨਮੁਖਤਾ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ਸਮਝਣੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਰੱਖੇਗੀ ) |

ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ, ਗ ਗ ਸ ਵਿੱਚ 1025 ‘ਤੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੁਕਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖੋ:

ਦੇਹੀ ਅੰਦਰਿ ਨਾਮੁ ਨਿਵਾਸੀ ॥ ਆਪੇ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਬਿਨਾਸੀ ॥

ਨਾ ਜੀਉ ਮਰੈ ਨ ਮਾਰਿਆ ਜਾਈ ਕਰਿ ਦੇਖੈ ਸਬਦਿ ਰਜਾਈ ਹੇ ॥13॥

ਅਰਥ : ਇਸ ਦੇਹਿ ਅੰਦਰ ਹੀ ਨਾਮ (ਕਰਤਾਰ ) ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੈ, ਪਰ ਕਰਤਾਰ ਅਮਰ ਹੈ | ਆਤਮਾ ਕਦੇ ਮਰਦੀ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਸਿਰਫ਼ ਜੋ ਸਰੀਰ ਪੰਜ ਧਾਤਾਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਹੀ ਬਿਨਸਣਾ ਹੈ ) | ਕਰਤਾ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਜਕੇ ਵੇਖਦਾ ਹੈ (ਸੰਭਾਲਦਾ ) ਅਤੇ ਇਹ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਜਾ ਵਿੱਚ ਹੈ |

ਇੰਝ ਇਹ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਛੀ ਅਤੇ ਮਛਲੀ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਹੈ | ਉਸ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਨ ਲਈ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਖਿਮਾ, ਸੱਚ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਸ ਕਰਤਾਰ  ਨੂੰ ਹੀ ਸਭ ਵਿੱਚ ਵੇਖਕੇ ਜਿਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ  ਅਤੇ ਦੂਜਾਪਣ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਤਾਂ ਜੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਰਹਿਬਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਨਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ | ਜੋ ਲੋਕ ਗਲਤ ਗੱਲਾਂ/ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਤਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਮਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਸਮਝਕੇ ਜਿਉਂਦੇ ਹਨ | ਇਸੇ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਕੇ, ਉਹ ਲੋਕ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਬਿਨ ਸਮਝਿਆਂ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦੇ ਹਨ | ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ  ਗ ਗ ਸ ਵਿੱਚ  871  ‘ਤੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ; ਇਹ ਪ੍ਰਬੱਚਨ ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨਯੋਗ ਹੈ :

ਇਆ ਮੰਦਰ ਮਹਿ ਕੌਨ ਬਸਾਈ ॥ ਤਾ ਕਾ ਅੰਤੁ ਨ ਕੋਊ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥

ਅਰਥ : ਜੋ ਇਸ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ/ਹੱਦ ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ, (ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਬੇਅੰਤ ਹੈ )|

ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਖਦੇ ਹਨ :

ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਇਹੁ ਰਾਮ ਕੀ ਅੰਸੁ ॥ ਜਸ ਕਾਗਦ ਪਰ ਮਿਟੈ ਨ ਮੰਸੁ ॥4॥2॥5॥

ਅਰਥ : ਹੇ ਕਬੀਰ ! ਇਹ ਆਖ ਕਿ ਇਹ (ਇਸ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ/ਵਾਲੀ) ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਅੰਸ਼ ਹੈ /ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਇੰਝ ਜੁੜੇ ਹੋ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਾਗਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਿਆਹੀ |

ਮੁੜਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਬੱਚਨਾਂ ਵੱਲ ਆਈਏ; ਕਰਤਾਰ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਹੈ | ਉਹ ਸਭ ਜੀਵਤ ਅਤੇ ਅਜੀਵਤ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਉਸੇ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਭੇਦ ਜਾਣਨ ਲਈ ਮਾਇਆ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੇ ਰਹਿਕੇ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਲੋਭ ਮੋਹ ਤੇ  ਹੰਕਾਰ  ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੇ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਦਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਗੁਰੂ ਵੱਲੋਂ ਦੱਸੇ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਪਵੋ,  ਫੇਰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੱਚਨਾਂ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਸਾਹਿਤ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਏਗਾ |

ਸ਼ੁਭ ਇੱਛਾਵਾਂ,

ਗੁਰਦੀਪ  ਸਿੰਘ

The closeness of The Creator with us

In Raag Maru, Guru Nanak ji shares a secret about understanding the Creator and His creation from which it is realized that the Creator is not away but exists with the lives or the lifeless; let us ponder over this on SGGS, 1030:

ਪੰਚ ਤਤੁ ਮਿਲਿ ਕਾਇਆ ਕੀਨੀ ॥ ਤਿਸ ਮਹਿ ਰਾਮ ਰਤਨੁ ਲੈ ਚੀਨੀ ॥

ਆਤਮ ਰਾਮੁ ਰਾਮੁ ਹੈ ਆਤਮ ਹਰਿ ਪਾਈਐ ਸਬਦਿ ਵੀਚਾਰਾ ਹੇ ॥7॥

ਸਤ ਸੰਤੋਖਿ ਰਹਹੁ ਜਨ ਭਾਈ ॥ ਖਿਮਾ ਗਹਹੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸਰਣਾਈ ॥

ਆਤਮੁ ਚੀਨਿ ਪਰਾਤਮੁ ਚੀਨਹੁ ਗੁਰ ਸੰਗਤਿ ਇਹੁ ਨਿਸਤਾਰਾ ਹੇ ॥8॥

Pancẖ ṯaṯ mil kā-i-ā kīnī. Ŧis mėh rām raṯan lai cẖīnī.

Āṯam rām rām hai āṯam har pā-ī-ai sabaḏ vīcẖārā he. ||7||

Saṯ sanṯokẖ rahhu jan bẖā-ī. Kẖimā gahhu saṯgur sarṇā-ī.

Āṯam cẖīn parāṯam cẖīnahu gur sangaṯ ih nisṯārā he. ||8||(1030)

In essence: Akalpurakh has fashioned the body with five elements. In it, lies His namejewel / a part of Him); find it out. If the shabda is pondered over, it becomes clear that the soul (the living one) and Akalpurakh are actually the same. By realizing that, He is obtained. Oh brother! Live contentedly by holding on to the virtues; attain forgiveness and tolerance in the Satiguru’s refuge; understand the soul and the Supreme Soul (Prabh); all this is understood in the Guru’s association.

Let us see other verses on 1026, SGGS:

ਦੇਹੀ ਅੰਦਰਿ ਨਾਮੁ ਨਿਵਾਸੀ ॥ ਆਪੇ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਬਿਨਾਸੀ ॥

ਨਾ ਜੀਉ ਮਰੈ ਨ ਮਾਰਿਆ ਜਾਈ ਕਰਿ ਦੇਖੈ ਸਬਦਿ ਰਜਾਈ ਹੇ ॥13॥

Ḏehī anḏar nām nivāsī. Āpe karṯā hai abẖināsī.

Nā jī-o marai na māri-ā jā-ī kar ḏekẖai sabaḏ rajā-ī he. ||13||(1026)

Within the body, Prabh’s name abides; Prabh is the imperishable Creator. The living one neither dies, nor anyone can kill it; according to His Will, He creates the life and takes care of it.

Let us also look at the following verses of Bhagat Kabir in the same context on 871, SGGS:

ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਇਹੁ ਰਾਮ ਕੀ ਅੰਸੁ ॥ ਜਸ ਕਾਗਦ ਪਰ ਮਿਟੈ ਨ ਮੰਸੁ ॥4॥2॥5॥

Kaho Kabīr ih rām kī aʼns.  Jas kāgaḏ par mitai na mans. ||4||2||5||(871)

In essence: Oh Kabir! Utter this: it (the one who lives within the body) is the part of Prabh, the all-pervading Creator. Prabh and one who lives in the body are together like the ink and the paper, which cannot be separated.

Let us come back to the Guru’s expressed ideas about the Creator and the lives; according to him, the universal Creator is very much present in His live or lifeless creation, since everything is His part. To realize this secret, one must come out of the Maya ocean and one needs to get out of our lust, anger, greed, attachment and conceit that deter us from the Guru’s shown path to realize the Creator. Thus, by doing so, we can realize what the Guru says in the above verses.

Wishes

G Singh

www.gursoch.com 

 

 

 

 

 

 

Staying On The Guru’s Path – ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਲਈ ਬੇੜੀ

(Its English version is at the end)

ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਦਿਤ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਲੈਕੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉਹ ਪਲ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਕਰਤੇ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫੇਰ ਘੁਮੰਣ ਘੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਨਸੀਹਤ ਹੈ ਮਾਇਆ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੇ  ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਾਗਣ ਦੀ | ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਾਜ ਨਹੀਂ ਛੱਡਣੇ  ਪਰ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ | ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੋਂਗੇ, ਤਦ ਸੱਚ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ ਦੀ ਧਿਰ ਵਿੱਚ ਖੜਕੇ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰੋਗੇ, ਨਹੀਂ ਗੇਂਦ ਵਾਂਗ ਮਾਇਆ ਦੇ ਵਹਿਣ ਵਿੱਚ ਰੁੜ੍ਹਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਆਓ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰੀਏ; ਇਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ 989 ਉੱਤੇ ਹੈ:

 ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੧ ॥ ਮਿਲਿ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਪਿੰਡੁ ਕਮਾਇਆ ॥ ਤਿਨਿ ਕਰਤੈ ਲੇਖੁ ਲਿਖਾਇਆ ॥ ਲਿਖੁ ਦਾਤਿ ਜੋਤਿ ਵਡਿਆਈ ॥ ਮਿਲਿ ਮਾਇਆ ਸੁਰਤਿ ਗਵਾਈ ॥੧॥ ਮੂਰਖ ਮਨ ਕਾਹੇ ਕਰਸਹਿ ਮਾਣਾ ॥ ਉਠਿ ਚਲਣਾ ਖਸਮੈ ਭਾਣਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਤਜਿ ਸਾਦ ਸਹਜ ਸੁਖੁ ਹੋਈ ॥ ਘਰ ਛਡਣੇ ਰਹੈ ਨ ਕੋਈ ॥ ਕਿਛੁ ਖਾਜੈ ਕਿਛੁ ਧਰਿ ਜਾਈਐ ॥ ਜੇ ਬਾਹੁੜਿ ਦੁਨੀਆ ਆਈਐ ॥੨॥ ਸਜੁ ਕਾਇਆ ਪਟੁ ਹਢਾਏ ॥ ਫੁਰਮਾਇਸਿ ਬਹੁਤੁ ਚਲਾਏ ॥ ਕਰਿ ਸੇਜ ਸੁਖਾਲੀ ਸੋਵੈ ॥ ਹਥੀ ਪਉਦੀ ਕਾਹੇ ਰੋਵੈ ॥੩॥ ਘਰ ਘੁੰਮਣਵਾਣੀ ਭਾਈ ॥ ਪਾਪ ਪਥਰ ਤਰਣੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਭਉ ਬੇੜਾ ਜੀਉ ਚੜਾਊ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵੈ ਕਾਹੂ ॥੪॥੨॥ {ਪੰਨਾ 989}

       ਅਰਥ :  ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਸਰੀਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਇਸ ਦੇ ਕਰਤੇ ਨੇ ਹੁਕਮ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਇੱਕ ਬਖਸ਼ ਉਸ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਨ ਦੀ, ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਮਾਇਆ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੁਰਤ ਗਵਾ ਲਈ ਭਾਵ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫਤ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਕਾਰਨ ਭੁੱਲ ਗਈ | ਹੇ ਮੂਰਖ ਪ੍ਰਾਣੀ ! ਕਿਸਦਾ ਮਾਣ ਕਰਦਾ ਏਂ? ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਤੂੰ ਤੁਰ  ਜਾਣਾ ਏਂ | ਸੁਖ ਅਤੇ ਸਹਿਜ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਤਦ ਮਿਲੇਗੀ ਜੇ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਚਸਕੇ (ਮਾਇਆ ਵਾਲੇ) ਛੱਡ ਦੇਵੇਂ | (ਯਾਦ ਰੱਖਕੇ ਕਿ) ਇਹ ਘਰ/ਸੰਸਾਰ ਛੱਡਣਾ ਹੈ ਇੱਕ ਦਿਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਏਥੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ | ਜੇ ਮੁੜਕੇ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੇਰ ਆਉਣਾ ਹੋਵੇ ਤਦ ਏਥੋਂ ਕੁਝ ਖਾ ਲਈਏ/ਵਰਤ ਲਈਏ  ਅਤੇ ਕੁਝ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖ ਜਾਇਏ (ਪਰ ਇੰਝ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ) ਤੂੰ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦਾ ਏਂ, ਵਧਿਆ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦਾ ਏਂ | ਬੜੇ ਹੁਕਮ ਚਲਾਉਂਦਾ ਏਂ | ਵੱਡੀ ਅਰਾਮਦੇਹ ਸੇਜ ਉੱਤੇ ਸੌਂਦਾ ਏਂ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੌਤ ਹੱਥ ਪਾਉਂਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਤਦ ਰੋਂਦਾ ਏਂ | ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਘਰ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਘੁਮੰਣਘੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ | ਤੇਰੇ ਕੀਤੇ ਪਾਪ ਪੱਥਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾ ਕਰਕੇ  ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤੈਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ | ਤੂੰ ਉਸ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਡਰ ਅਤੇ ਅਦਬ ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਤਰਨ ਲਈ ਬੇੜੀ ਬਣਾਕੇ ਜਿੰਦ ਨੂੰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹਾ | ਨਾਨਕ ਆਖਦਾ ਹੈ, ਅਜਿਹੀ ਬੇੜੀਂ ਕਰਤਾਰ ਕਿਸੇ ਵਿਰਲੇ ਨੂੰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ |

        ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਕਿਰਤ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਵਿੱਚ ਖੋਕੇ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣਾ ਮੂਰਖਤਾ  ਹੈ | ਕਾਹਦਾ ਹੰਕਾਰ ਇਸ ਥੋੜ ਚਿਰੇ  ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ? ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਏਥੇ ਲੋਕ ਆਏ ਅਤੇ ਤੁਰਦੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਸਭਨੇ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ | ਮਾਇਆ  ਦੇ ਪਸਾਰ ਪਾਕੇ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਅਦਬ ਅਤੇ ਡਰ ਨੂੰ ਭੁੱਲਕੇ ਇਸੇ ਮਾਇਆ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਡੁੱਬਿਆ ਜਾਵੇ ?ਇਹ ਸੁਖ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ, ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੌਤ ਆ ਫੜਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਾਇਆ  ਦੇ ਚਸਕੇ ਛੱਡਕੇ, ਉਸ ਦੇ ਡਰ ਅਤੇ ਅਦਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿਕੇ ਜੀਵਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂਕਿ ਆਪਣੇ ਰਾਹੀਂ  ਕਿਸੇ ਉੱਤੇ ਧੱਕਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੱਕ ਨਾ ਖੋਇਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ | ਅਜਿਹੀ ਬੇੜੀ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਸਭ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਨਹੀਂ; ਗੱਲ ਤਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗੁਰਾਂ ਨੇ ਪਰ ਵੇਖਣਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ  ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਡਰ ਅਤੇ ਅਦਬ ਅਧੀਨ ਜਿਉਂਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ? ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਹੀ ਉੱਤਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ |

ਸ਼ੁਭ ਇੱਛਾਵਾਂ,

ਗੁਰਦੀਪ  ਸਿੰਘ

 Staying On The Guru’s Path

        The Guru advises the followers to utilize this life by remembering and praising the Creator instead of getting drowned in the love Maya attractions. He says as one takes birth, one starts getting into Maya pursuits and forgets one’s Creator. Basically, the Guru makes them aware that they should never forget Him who created them. The Guru doesn’t ask them to give up everything but to remain imbued with Him so that bad inclinations and Maya love do not make them go astray. His sloka is on SGGS, 989:

ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੧ ॥ ਮਿਲਿ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਪਿੰਡੁ ਕਮਾਇਆ ॥

ਤਿਨਿ ਕਰਤੈ ਲੇਖੁ ਲਿਖਾਇਆ ॥ ਲਿਖੁ ਦਾਤਿ ਜੋਤਿ ਵਡਿਆਈ ॥

ਮਿਲਿ ਮਾਇਆ ਸੁਰਤਿ ਗਵਾਈ ॥੧॥

Mārū mėhlā 1. Mil māṯ piṯā pind kamā-i-ā. 

Ŧin karṯai lekẖ likẖā-i-ā. Likẖ ḏāṯ joṯ vadi-ā-ī.

Mil mā-i-ā suraṯ gavā-ī. ||1||

Raag Maroo, the bani of First Nanak

In essence: Father and mother make the body of the being together; the Creator has inscribed this, “you go; you praise His given gifts to write such a destiny”. (But) Under the influence of Maya, the mortal loses this divine understanding.

ਮੂਰਖ ਮਨ ਕਾਹੇ ਕਰਸਹਿ ਮਾਣਾ ॥

ਉਠਿ ਚਲਣਾ ਖਸਮੈ ਭਾਣਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

Mūrakẖ man kāhe karsėh māṇā.

Uṯẖ cẖalṇā kẖasmai bẖāṇā. ||1|| Rahā-o.

Oh, my foolish mind! Why do you harbor pride (of anything)? As per the “will” of the Master, you are bound to leave this world. Pause.

ਤਜਿ ਸਾਦ ਸਹਜ ਸੁਖੁ ਹੋਈ ॥ ਘਰ ਛਡਣੇ ਰਹੈ ਨ ਕੋਈ ॥

ਕਿਛੁ ਖਾਜੈ ਕਿਛੁ ਧਰਿ ਜਾਈਐ ॥ ਜੇ ਬਾਹੁੜਿ ਦੁਨੀਆ ਆਈਐ ॥੨॥

Ŧaj sāḏ sahj sukẖ ho-ī. Gẖar cẖẖadṇe rahai na ko-ī.

Kicẖẖ kẖājai kicẖẖ ḏẖar jā-ī-ai. Je bāhuṛ ḏunī-ā ā-ī-ai. ||2||

Abandon your interests in the worldly pleasures to obtain peace in mind; eventually one has to leave home; no one can stay here forever. If it is certain that after departing from here, again we can come to claim what is left behind, then we can use some and save the rest to reclaim (But that is not the case).

ਸਜੁ ਕਾਇਆ ਪਟੁ ਹਢਾਏ ॥ ਫੁਰਮਾਇਸਿ ਬਹੁਤੁ ਚਲਾਏ ॥

ਕਰਿ ਸੇਜ ਸੁਖਾਲੀ ਸੋਵੈ ॥ ਹਥੀ ਪਉਦੀ ਕਾਹੇ ਰੋਵੈ ॥੩॥

Saj kā-i-ā pat hadẖā-e. Furmā-is bahuṯ cẖalā-e.

Kar sej sukẖālī sovai. Hathī pa-uḏī kāhe rovai. ||3||

One decorates one’s body and wears silky attires; one commands others; sleeps in comfortable couch; however, when death takes away, what is the use of crying then!

ਘਰ ਘੁੰਮਣਵਾਣੀ ਭਾਈ ॥  ਪਾਪ ਪਥਰ ਤਰਣੁ ਨ ਜਾਈ ॥

ਭਉ ਬੇੜਾ ਜੀਉ ਚੜਾਊ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵੈ ਕਾਹੂ ॥੪॥੨॥ {ਪੰਨਾ 989}

Gẖar gẖummaṇvāṇī bẖā-ī. Pāp pathar ṯaraṇ na jā-ī.

Bẖa-o beṛā jī-o cẖaṛā-ū. Kaho Nānak ḏevai kāhū. ||4||2||

Oh brother! These worldly establishments are just like whirlpool; one cannot swim across the Maya Ocean if one is loaded with the stones of sins. So, one should make the boat of Akalpurakh’s fear and love to swim across this whirlpool. Oh Nanak! Say: Akalpurakh gives such a boat (of His fear and love) to a few (If there is His fear, there is no pride).

        The Guru’s suggestion is to remain connected to the Universal Creator even while being surrounded by Maya attractions by keeping in the heart the Creator’s love and respect; otherwise, the whirlpools of Maya are destined to keep the mortals away from Him. The things that are taken very dear by one become useless as one faces the final end. Why should one gather all this wealth and property when one doesn’t come to get it again? Good deeds are those that keep one close to the Creator.

Wishes

G Singh

www.gursoch.com 

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿ਼ਬ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਕੁੱਝ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ – (ਲੇਖਕ – ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ ਐੱਸ ਏ)

ਦੂਜੀ ਕਿਸ਼ਤ

Click on the below pdf file link to read the full article

LANGUAGES IN SRI GURU GRANTH SAHIB, PART 2

 

 

to be continued ……..

To Get Imbued with Creator  – ਕਰਤਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ

               (Its English version is at the end)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰੂੰ, ਕੱਪੜੇ, ਕੈਂਚੀ ਅਤੇ ਸੂਈ ਦੀ  ਮਿਸਾਲ ਦੇਕੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਾਉਣ  ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਹੈ | ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈ ਲੈਣ ਨਾਲ ਉਸ ਵੱਲ ਸਿਰਫ਼ ਇਨਸਾਨ ਮੁੜਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਉਸ ਨਾਲ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਜੁੜਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫੇਰ ਕਦੇ ਟੁੱਟਦਾ ਨਹੀਂ | ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਉਗਣਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾ ਕੱਢੇ,  ਫਿਰ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਜੁੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ | ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਲਈ ਸੱਚਾ ਬਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਸਾਡੀ ਵਿਗੜੀ ਇੱਜਤ ਕਰਤਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਕੇ ਹੀ ਬਣਦੀ ਹੈ; ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸਲੋਕ ਨੂੰ ਆਓ ਵਿਚਾਰੀਏ:

ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥ ਵੇਲਿ ਪਿੰਞਾਇਆ ਕਤਿ ਵੁਣਾਇਆ ॥ ਕਟਿ ਕੁਟਿ ਕਰਿ ਖੁੰਬਿ ਚੜਾਇਆ ॥ ਲੋਹਾ ਵਢੇ ਦਰਜੀ ਪਾੜੇ ਸੂਈ ਧਾਗਾ ਸੀਵੈ ॥ ਇਉ ਪਤਿ ਪਾਟੀ ਸਿਫਤੀ ਸੀਪੈ ਨਾਨਕ ਜੀਵਤ ਜੀਵੈ ॥ ਹੋਇ ਪੁਰਾਣਾ ਕਪੜੁ ਪਾਟੈ ਸੂਈ ਧਾਗਾ ਗੰਢੈ ॥ ਮਾਹੁ ਪਖੁ ਕਿਹੁ ਚਲੈ ਨਾਹੀ ਘੜੀ ਮੁਹਤੁ ਕਿਛੁ ਹੰਢੈ ॥ ਸਚੁ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋਵੈ ਨਾਹੀ ਸੀਤਾ ਕਦੇ ਨ ਪਾਟੈ ॥ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੋ ਸਚਾ ਤਿਚਰੁ ਜਾਪੀ ਜਾਪੈ ॥੧॥ {ਪੰਨਾ 955}

ਅਰਥ: (ਰੂੰ ਵੇਲਣੇ ਵਿਚ) ਵੇਲ ਕੇ ਪਿੰਞਾਈਦਾ ਹੈ, ਕੱਤ ਕੇ (ਕੱਪੜਾ) ਉਣਾਈਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਟੋਟੇ ਕਰ ਕੇ (ਧੁਆਣ ਲਈ) ਖੁੰਬ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈਦਾ ਹੈ। (ਇਸ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ) ਕੈਂਚੀ ਕਤਰਦੀ ਹੈ, ਦਰਜ਼ੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾੜਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਸੂਈ ਧਾਗਾ ਸਿਊਂਦਾ ਹੈ। (ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਕੱਟਿਆ ਪਾੜਿਆ ਹੋਇਆ ਕੱਪੜਾ ਸੂਈ ਧਾਗੇ ਨਾਲ ਸੀਪ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਤਿਵੇਂ ਹੀ, ਹੇ ਨਾਨਕ! ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਗੁਆਚੀ ਹੋਈ ਇੱਜ਼ਤ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਨ ਨਾਲ ਫਿਰ ਬਣ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸੁਚੱਜਾ ਜੀਵਨ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

                 ਕੱਪੜਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋ ਕੇ ਪਾਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੂਈ ਧਾਗਾ ਇਸ ਨੂੰ ਗੰਢ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, (ਪਰ ਇਹ ਗੰਢਿਆ ਹੋਇਆ ਪੁਰਾਣਾ ਕੱਪੜਾ) ਕੋਈ ਮਹੀਨਾ ਅੱਧਾ ਮਹੀਨਾ ਤੱਗਦਾ ਨਹੀਂ, ਸਿਰਫ਼ ਘੜੀ ਦੋ ਘੜੀ (ਥੋੜਾ ਚਿਰ) ਹੀ ਹੰਢਦਾ ਹੈ; (ਪਰ) ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ (ਰੂਪ ਪਟੋਲਾ) ਕਦੇ ਪੁਰਾਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸੀਤਾ ਹੋਇਆ ਕਦੇ ਪਾਟਦਾ ਨਹੀਂ (ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਮਨ ਉਸ ਤੋਂ ਟੁੱਟਦਾ ਨਹੀਂ) । ਹੇ ਨਾਨਕ! ਪ੍ਰਭੂ-ਖਸਮ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਤਾਂ ਹੀ ਸਮਝ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਮਰੀਏ।1। (ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ)

                 ਸਾਡੀ ਕਰਤਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਵਾਲੀ ਰੀਝ ਸੂਈ ਵਰਗੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇੰਝ ਜੋੜੇ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟੀਏ  ਹੀ ਨਾ | ਦੁਨਿਆਵੀ ਕੈਂਚੀਆਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਰਤਾਰ ਨਾਲੋਂ ਦੂਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਜੀਣ ਵਾਲੀ ਸੂਈ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਇੰਝ ਜੋੜ ਦੇਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੁੜਕੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਕਦੇ ਟੁੱਟਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ | ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਅਸੀਂ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੂਰੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੈਂਚੀਆਂ ਸੰਗ ਰਹਿਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸੂਈਆਂ  ਦੇ ਸੰਗ |

ਸ਼ੁਭ ਇੱਛਾਵਾਂ,

ਗੁਰਦੀਪ  ਸਿੰਘ

To Get Imbued with Creator

Guru Nanak counsels his followers to get imbued with the Universal Creator with sincerity by giving us an analogy of cotton that goes through a long process to be worn by someone. In other words, he says that one should need to do hard work to get one with the Creator. Let us ponder over his Sloka on 955 and 956, SGGS:

ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥ ਵੇਲਿ ਪਿੰਞਾਇਆ ਕਤਿ ਵੁਣਾਇਆ ॥

ਕਟਿ ਕੁਟਿ ਕਰਿ ਖੁੰਬਿ ਚੜਾਇਆ ॥

ਲੋਹਾ ਵਢੇ ਦਰਜੀ ਪਾੜੇ ਸੂਈ ਧਾਗਾ ਸੀਵੈ ॥

ਇਉ ਪਤਿ ਪਾਟੀ ਸਿਫਤੀ ਸੀਪੈ ਨਾਨਕ ਜੀਵਤ ਜੀਵੈ ॥

ਹੋਇ ਪੁਰਾਣਾ ਕਪੜੁ ਪਾਟੈ ਸੂਈ ਧਾਗਾ ਗੰਢੈ ॥

ਮਾਹੁ ਪਖੁ ਕਿਹੁ ਚਲੈ ਨਾਹੀ ਘੜੀ ਮੁਹਤੁ ਕਿਛੁ ਹੰਢੈ ॥

ਸਚੁ ਪੁਰਾਣਾ ਹੋਵੈ ਨਾਹੀ ਸੀਤਾ ਕਦੇ ਨ ਪਾਟੈ ॥

ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚੋ ਸਚਾ ਤਿਚਰੁ ਜਾਪੀ ਜਾਪੈ ॥੧॥

Salok mėhlā 1. Vel piñā-i-ā kaṯ guṇā-i-ā.

Kat kut kar kẖumb cẖaṛā-i-ā.

Lohā vadẖe ḏarjī pāṛe sū-ī ḏẖāgā sīvai.

I-o paṯ pātī sifṯī sīpai Nānak jīvaṯ jīvai.

Ho-e purāṇā kapaṛ pātai sū-ī ḏẖāgā gandẖai.

Māhu pakẖ kihu cẖalai nāhī gẖaṛī muhaṯ kicẖẖ handẖai.

Sacẖ purāṇā hovai nāhī sīṯā kaḏe na pātai.

 Nānak sāhib sacẖo sacẖā ṯicẖar jāpī jāpai. ||1|| (955 to 956)

Slok of First Nanak

In essence: First the cotton goes through ginning process; then it is corded, spun and woven; the cloth is laid out, washed and bleached white; the tailor cuts with scissors and sew it with the thread. Oh Nanak! In the same way, one’s tattered honor is sewn up through Akalpurakh’s praise and then one lives in a rightful way. If the cloth is worn off, it is mended with the needle and thread, but it doesn’t last for a month or so; if one stitches oneself with Akalpurakh’s name, one never wears out (remains intact). Oh Nanak! Akalpurakh is eternal, but He is realized only if we remember (contemplate) Him.

                 The Guru advises us to become virtuous by getting rid of flaws we are enveloped with. Sincerity we fill in our love for our Creator goes a long way. As the cotton goes through a long process to become worthy of to be worm by the people, a true devotee works hard to replace his or flaws with the virtues to become worthy of becoming one with the Creator. Any show off or rituals will not help in this regard. As the needle sews the cloth, His praise connects us with Him lastingly. It is up to us to stay close to the people who are like scissors who take us away from Him or to be with those ones who connect us with Him as the needle sews the clothes.

Wishes

G Singh

www.gursoch.com 

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿ਼ਬ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਕੁੱਝ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ – (ਲੇਖਕ – ਪ੍ਰੋ.ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ, ਯੂ ਐੱਸ ਏ)

ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ

ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿ਼ਬ ਦੀ ਲਿਖਣ ਸ਼ੈਲੀ ਕਿਹੜੀ ਹੈ?

ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ‘ਗੁਰਮੁਖੀ’ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ‘ਸਾਧ ਭਾਸ਼ਾ’ ਜਾਂ ਆਰਕ੍ਹੇਕ ਪੰਜਾਬੀ (Archaic Punjabi) ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਾਵ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਹੋਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ  ਅ਼ਰਬੀ, ਫਾਰਸੀ , ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਸਿੰਧੀ, ਹਿੰਦੀ, ਬ੍ਰਜ, ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਆਦਿਕ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਕੀ ਹੈ?

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਮੁਖੀ’ ਲਿੱਪੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ- ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲਿੱਪੀ ਫਾਰਸੀ , ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲਿੱਪੀ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਅਤੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲਿੱਪੀ ਰੋਮਨ ਹੈ । ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਾਰੇ ਅੱਖਰਾਂ, ਲਗਾਂ, ਲਗਾਖਰਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਹੈ । ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ, ‘ਆਈ ਐਮ ਏ ਸਟੂਡੈਂਟ’ ਵਾਕ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ; ਭਾਸ਼ਾ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮਾਣ , ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ, ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੁ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੋਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਸਕੇ: –

ੳ. ਯਕ ਅਰਜ ਗੁਫਤਮ ਪੇਸਿ ਤੋ ਦਰ ਗੋਸ ਕੁਨ ਕਰਤਾਰ ॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ 721)

. ਤੂ ਚਉ ਸਜਣ ਮੈਡਿਆ ਡੇਈ ਸਿਸੁ ਉਤਾਰਿ ॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ 1094)

ੲ. ਸਬਦੰ ਰਤੰ ਹਿਤੰ ਮਇਆ ਕੀਰਤੰ ਕਲੀ ਕਰਮ ਕ੍ਰਿਤੁਆ ॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ 1354)

ਸ. ਪਰਮਾਦਿ ਪੁਰਖ ਮਨੋਪਿਮੰ ਸਤਿ ਆਦਿ ਭਾਵ ਰਤੰ ॥ ਪਰਮਦਭੁਤੰ ਪਰਕ੍ਰਿਤਿ ਪਰੰ ਜਦਿ ਚਿੰਤਿ ਸਰਬ ਗਤੰ ॥1॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ 526)

ਹ. ਤਿਲੰਗ ਮਹਲਾ 5 ਘਰੁ 1 ॥ ਖਾਕ ਨੂਰ ਕਰਦੰ ਆਲਮ ਦੁਨੀਆਇ ॥ ਅਸਮਾਨ ਜਿਮੀ ਦਰਖਤ ਆਬ ਪੈਦਾਇਸਿ ਖੁਦਾਇ ॥1॥ ਬੰਦੇ ਚਸਮ ਦੀਦੰ ਫਨਾਇ ॥ ਦੁਨੀਆ ਮੁਰਦਾਰ ਖੁਰਦਨੀ ਗਾਫਲ ਹਵਾਇ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੈਬਾਨ ਹੈਵਾਨ ਹਰਾਮ ਕੁਸਤਨੀ ਮੁਰਦਾਰ ਬਖੋਰਾਇ ॥ ਦਿਲ ਕਬਜ ਕਬਜਾ ਕਾਦਰੋ ਦੋਜਕ ਸਜਾਇ ॥2॥ ਵਲੀ ਨਿਆਮਤਿ ਬਿਰਾਦਰਾ ਦਰਬਾਰ ਮਿਲਕ ਖਾਨਾਇ ॥ ਜਬ ਅਜਰਾਈਲੁ ਬਸਤਨੀ ਤਬ ਚਿ ਕਾਰੇ ਬਿਦਾਇ ॥3॥ ਹਵਾਲ ਮਾਲੂਮੁ ਕਰਦੰ ਪਾਕ ਅਲਾਹ ॥ ਬੁਗੋ ਨਾਨਕ ਅਰਦਾਸਿ ਪੇਸਿ ਦਰਵੇਸ ਬੰਦਾਹ ॥4॥1॥

ਕ. ਬੇਗਮ ਪੁਰਾ ਸਹਰ ਕੋ ਨਾਉ ॥ ਦੂਖੁ ਅੰਦੋਹੁ ਨਹੀ ਤਿਹਿ ਠਾਉ ॥ ਨਾਂ ਤਸਵੀਸ ਖਿਰਾਜੁ ਨ ਮਾਲੁ ॥ ਖਉਫੁ ਨ ਖਤਾ ਨ ਤਰਸੁ ਜਵਾਲੁ ॥1॥ ਅਬ ਮੋਹਿ ਖੂਬ ਵਤਨ ਗਹ ਪਾਈ ॥ ਊਹਾਂ ਖੈਰਿ ਸਦਾ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਇਮੁ ਦਾਇਮੁ ਸਦਾ ਪਾਤਿਸਾਹੀ ॥ ਦੋਮ ਨ ਸੇਮ ਏਕ ਸੋ ਆਹੀ ॥ ਆਬਾਦਾਨੁ ਸਦਾ ਮਸਹੂਰ ॥ ਊਹਾਂ ਗਨੀ ਬਸਹਿ ਮਾਮੂਰ ॥2॥ ਤਿਉ ਤਿਉ ਸੈਲ ਕਰਹਿ ਜਿਉ ਭਾਵੈ ॥ ਮਹਰਮ ਮਹਲ ਨ ਕੋ ਅਟਕਾਵੈ ॥ ਕਹਿ ਰਵਿਦਾਸ ਖਲਾਸ ਚਮਾਰਾ ॥ ਜੋ ਹਮ ਸਹਰੀ ਸੁ ਮੀਤੁ ਹਮਾਰਾ ॥3॥2॥ (ਗਗਸ ਪੰਨਾਂ 345)

ਉਪਰੋਕਤ ਲਿਖੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮੋਤੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਜੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ ।

ਤਤਸਮ, ਅਰਧ ਤਤਸਮ ਅਤੇ ਤਦਭਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਏ ਤਤਸਮ (ਮੂਲ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ: ਸ਼ਰੀਰ, ਕੇਸ਼, ਖ਼ਾਕੁ ਗ਼ਰੀਬ, ਗ਼ੁਬਾਰ, ਯਾਰ ਆਦਿਕ), ਅਰਧ ਤਤਸਮ (ਤਤਸਮ ਵਿੱਚ ਥੋੜੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵਾਲ਼ੇ, ਜਿਵੇਂ: ਸੂਰਯ ਤੋਂ ਸੂਰਜ, ਜਸਯ ਤੋਂ ਜਸ, ਸ਼੍ਵਾਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਆਨ ਆਦਿਕ) ਅਤੇ ਤਦਭਵ (ਤਤਸਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵਾਲ਼ੇ, ਜਿਵੇਂ: ਅੰਗੁਸ਼ਟ ਤੋਂ ਅੰਗੂਠਾ, ਗੋਵਾਇਦੋ ਤੋਂ ਗਵਾਇਆ, ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪੁਬ ਆਦਿਕ) ਵਜੋਂ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਹਨ । ਕਈ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਤਤਸਮ ਵੀ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਰੂਪ ਵਰਤੇ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ । ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ਼ ਤਤਸਮ ਤੋਂ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਅਗਨਿ ਤੋਂ ਆਗ, ਕਪਾਟ ਤੋਂ ਕਿਵਾੜ, ਧੁਕਸ਼ ਤੋਂ ਧੁਖ, ਕਰਣ ਤੋਂ ਕਾਨ, ਕੱਜਲ ਤੋਂ ਕਾਜਲ, ਅਰਧ ਤੋਂ ਆਧ/ਆਧੀ, ਅਸ਼ਟ ਤੋਂ ਆਠ, ਚਰਮ ਤੋਂ ਚਾਮ, ਕਰਮ ਤੋਂ ਕਾਮ, ਕੂਪ ਤੋਂ ਕੂਆਂ, ਪੁੱਤ੍ਰ ਤੋਂ ਪੂਤ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਤੋਂ ਕਿਸ਼ਨ, ਕਸ਼ੀਰ ਤੋਂ ਖੀਰ, ਪਕਸ਼ ਤੋਂ ਪੰਖ, ਸ਼੍ਰਿੰਗ ਤੋਂ ਸੀਂਗ, ਸ਼੍ਰਿਣੁ ਤੋਂ ਸੁਣ, ਗਰਧਵ ਤੋਂ ਗਧਾ, ਗ੍ਰਿਹ ਤੋਂ ਘਰ, ਬਯਾਗ੍ਰ ਤੋਂ ਬਾਘ, ਦੁਹਲਕ ਤੋਂ ਦੋਲਕ, ਸ਼੍ਰਿੰਗਾਰ ਤੋਂ ਸ਼ਿੰਗਾਰ/ਸੀਂਗਾਰ, ਸ਼ਰਕਰਾ ਤੋਂ ਸ਼ੱਕਰ, ਨਿਦ੍ਰਾ ਤੋਂ ਨੀਂਦ, ਪ੍ਰਹਰ ਤੋਂ ਪਹਰ, ਕਰਪੂਰ ਤੋਂ ਕਪੂਰ, ਗ੍ਰਾਮ ਤੋਂ ਗਾਂਵ, ਪ੍ਰਤਿਵੇਸ਼ਮਿਕਾ ਤੋਂ ਪੜੋਸਣ, ਵਾਣੀ ਤੋਂ ਵੈਨ/ਵੈਣ/ਬੈਣ, ਮੁਖ ਤੋਂ ਮੂੰਹ, ਅਵਧਿ ਤੋਂ ਅਉਧ, ਤਾਂਬੂਲਿਕ ਤੋਂ ਤੰਬੋਲੀ, ਸ਼ਾਦਬਾਸ਼ ਤੋਂ ਸ਼ਾਬਾਸ਼, ਆਰਾਤ੍ਰਿਕਾ ਤੋਂ ਆਰਤੀ, ਕ਼ਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਕ਼ਾਦੀ, ਯੋਗੀ ਤੋਂ ਜੋਗੀ, ਵਰਤਿ ਤੋਂ ਬਾਤੀ (=ਦੀਵੇ ਦੀ ਬੱਤੀ), ਬੁਡ ਤੋਂ ਡੁਬ, ਬਿਗੋ ਤੋਂ ਬੁਗੋ, ਭ੍ਰਤ੍ਰਿ ਤੋਂ ਭਰਤਾ, ਨਨਾਂਦ੍ਰਿ ਤੋਂ ਨਨਦ, ਮੰਡੂਕ ਤੋਂ ਮੇਂਡੁਕ, ਮਧੁ ਤੋਂ ਮੇਧਿ, ਮੇਸ਼ੀ ਤੋਂ ਮੇਘਾ (=ਭੇਡ), ਵਧਨ ਤੋਂ ਵਿਧਣ, ਮਰਕਟੀ ਤੋਂ ਮਾਕੁਰੀ (=ਮੱਕੜੀ), ਲੋਕੋਪਚਾਰ ਤੋਂ ਲੋਕਪਚਾਰਾ, ਕਸ਼ਯੋਨਾ ਤੋਂ ਖੂਨਾ (=ਘਾਟਾ), ਅਪਧਿ ਤੋਂ ਪਿੰਧੀ, ਨਕੁਟੀ ਤੋਂ ਨਕਟੀ, ਨਕੁਟ ਤੋਂ ਨਕਟੂ, ਧੀਵਰ ਤੋਂ ਝੀਵਰੁ, ਗੇਯ ਤੋਂ ਗੀਅ, ਕੂਰੰਮੀ ਤੋਂ ਕੁੰਮੀ, ਧੁਕਸ਼ ਤੋਂ ਧੁਖ, ਉਪਾਨਹ ਤੋਂ ਪਨਹੀ, ਪਿਪੀਲਿਕਾ ਤੋਂ ਪਪੀਲਕਾ, ਨਿਕ੍ਤ ਤੋਂ ਨੀਕ (=ਚੰਗਾ), ਆਦਿਕ ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ਼ ਬਣੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ।

ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝੇ: 

ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਵੀ ਬੋਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸੰਬੰਧਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਰਣਨ ਵਿੱਚ ਲਿਖ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ । ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਲੱਭੀਆਂ ਕੁੱਝ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਤ ਕੁੱਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਦਾ ਹੀ ਜਤਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ।

ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ:

ਕੇਵਲ ਉੱਚਾਰਣ ਪੱਖ ਤੋਂ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁੱਝ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਬਿੰਦੀਆਂ ਆਦਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਬ੍ਰੈੱਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਅੰਕ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੰਨੇ ਹਨ । ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਲਈ ‘ਮਕੋ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਿਆ ਹੈ।: –

  1. ਪੁਰਾਤਨ ਪੰਜਾਬੀ: 

ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ਼ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਾਂ ਬਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਾਂ ਤੋਂ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ਾਂ ਬਣੀਆਂ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੈਸ਼ਾਚੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ, ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਹੋਇਆ । ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ ਹੋ ਗਈ । ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਉਪਲਬਧ ਰਚਨਾ ਨਾਥਾਂ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਨੌਂਵੀਂ ਤੋਂ ਚੌਦਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਰੂਪ ਪੱਖੋਂ ਸ਼ੌਰਸ਼ੈਨੀ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੈ (ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ 8 ਸਤੰਬਰ, 2021 ਸੰਸਕਰਣ); ਵੰਨਗੀ ਵਜੋਂ ਕੁੱਝ ਪੰਕਤੀਆਂ ਹਨ-

ਗੋਰਖ ਕਹੈ ਸੁਨਹੁ ਰੇ ਅਵਧੂ ਜਗ ਮੈਂ ਐਸੇ ਰਹਨਾ।

ਆਂਖੇ ਦੇਖਿਬਾ ਕਾਨੇ ਸੁਨਿਬਾ ਮੁਖ ਥੈ ਕਛੂ ਨ ਕਹਨਾ।

ਨਾਥ ਕਹੈ ਤੁਮ ਆਪਾ ਰਾਖੋ  ਹਠ ਕਰਿ ਬਾਦ ਨ ਕਰਨਾ।

ਯਹu ਜਗ ਹੈ ਕਾਂਟੇ ਕੀ ਬਾੜੀ। ਦੇਖਿ ਦ੍ਰਿsਟਿ ਪਗ ਧਰਨਾ। 11 (ਮਕੋ)

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤਨ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ; ਹੁਣ, ਪੁਹਮਿ, ਸੁਰਹੀ, ਪੁਹਪ, ਪੋਹ, ਸੁਹਾਵਾ, ਥੋੜਾ, ਅਸਥਾਨ, ਨੇਹ, ਅਸਨੇਹ, ਅਸਥਲ, ਅਸਥਿਰ, ਅਸਨਾਈ, ਨਾਈ, ਥਣ, ਵੱਥੁ, ਹੱਥ, ਹਾਥੀ, ਜਾਦਮ, ਕਉਲ, ਢੀਠ, ਡੰਡ, ਕਿਥੈ, ਥਾਂ, ਠਾਉ, ਕੁਹਾੜਾ, ਕਾਹਨ, ਸੁਹਾਗ, ਬਹਿਰਾ, ਬਹੁਤ, ਜਲਹਰ, ਪੈਓਹਰੀ, ਬਲਹਰ, ਪੱਥਰ, ਆਥਿ, ਮੈਗਲ, ਕਾਇਰ, ਭੈੇਣ, ਨੈਣ, ਕੋਇਲ, ਰਾਵਲ, ਕੀੜਾ, ਸਚਿਆਰ, ਜੁਆਰੀ, ਕਰਵੱਤ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਰਵਤ੍ਰ ਤੋਂ), ਜਮੁਨਾ, ਜਮ, ਉਸੁ (=ਉਸ ਨੂੰ), ਉਨਿ (-ਉਸ ਨੇ), ਅੱਜ, ਦੀਜੈ, ਦਿਚੈ, ਲੀਜੀਐ, ਸੁਣਿ, ਪਸਾਰਿ, ਪਠਾਇ, ਵਿਸਾਰਿ, ਪਾਇ ਕਰੇ (=ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ), ਤਿਆਗਿ ਕਰੇ, ਖਾਇ ਕੈ, ਸੋਇ ਕੈ, ਹੋਇ ਕੈ, ਤੈ (=ਅਤੇ), ਮਾਰੁ ਮਾਰੁ, ਤ੍ਰਾਹਿ ਤ੍ਰਾਹਿ, ਜੀਹ, ਸੰਤਨ ਕਾ, ਸੰਤਨ ਕੀ, ਭਗਤਨ ਕੀ, ਜੀਅਨ ਕੋ, ਭਗਤਨ ਸੇਤੀ; ਨਿੰਦਕਿ (ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਨਿੰਦਕਿਨ ਤੋਂ), ਗਵਾਇਆ, ਭਗਤਹ, ਲੋਗਹ, ਸੰਤਹ, ਕਲਤੁ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਲਤ੍ਰ ਤੋਂ), ਪਾਪਿਸਟ, ਛਿਅ, ਖਟ, ਤਿਨਿ, ਚਾਰਿ, ਸਠਿ, ਸਤਰਿ, ਬਹਤਰਿ, ਕੋਟਿ, ਕਰੋੜਿ, ਆਪ (ਸੰ, ‘ਆਤਮਨ’ ਤੋਂ), ਆਪਸੁ (ਸੰ ਆਤਮਨ+ ਸੰ ‘ਸ੍ਵ’ ਤੋਂ); ਗਾਵੈ, ਲਾਗੈ, ਡਰੈ, ਜਰੈ— ਤੀਜਾ ਪੁਰਖ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ਼ ਇਕ-ਵਚਨ; ਗਾਵਹਿ, ਗਾਵਨਿ, ਭਾਵਹਿ, ਭਾਵਨਿ— ਤੀਜਾ ਪੁਰਖ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ਼ ਬਹੁ-ਵਚਨ ਦੇ ਨਾਸਕੀ ਅੰਤਕ ਸ਼ਬਦ; ਬੁਲਾਵਹਿ, ਰਖਹਿ, ਰਾਖਹਿ, ਕਰਾਵਹਿ, ਸੁਣਾਇਹਿ— ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਇਕ-ਵਚਨ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਾਸਕੀ ਅੰਤਕ ਸ਼ਬਦ; ਆਖਾ, ਜੀਵਾ, ਕਰੀ, ਜਾਈ, ਪੁਕਾਰੀ, ਦਸਾਵਾ, ਚਲਾ— ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ ਕਿਰਿਆ ਇਕ-ਵਚਨ ਦੇ ਨਾਸਕੀ ਅੰਤਕ ਸ਼ਬਦ; ਮਿਲਹ, ਕਰਹ, ਚਾਲਹ, ਸਲਾਹਹ, ਛੂਟਹ, ਗਾਵਹ, ਸੁਣਹ, ਵਿਗਾੜਹਿ, ਬੋਲਹਿ, ਜਾਣਹਾ, ਪੂਛਹ, ਜਾਨਹ, ਭੂਲਹ, ਖੇਲਹ, ਹੋਵਹਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ ਬਹੁ-ਵਚਨ ਬਿੰਦੀ ਅੰਤਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਆਦਿਕ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

  1. ਨਵੀਨ ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਂ ਆਧਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ:

ਹੁਣ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅੰਤਰ ਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ । ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜਾਂ ਦਾ ਲਿਖਣ ਢੰਗ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ । ਲਿਖਣ ਢੰਗ ਬਦਲਣ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਚੁੱਕੀ ਹੈ । ਹੁਣ ਸਾਧੁ, ਸੰਤੁ, ਸੰਤਿ, ਗੁਰੁ, ਗੁਰਿ, ਮਨੁ, ਮਨਿ, ਮਨੈ, ਮਨਹੁ, ਕਰਹੁ, ਕਰਹਿਂ ਆਦਿਕ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ਨਹੀਂ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ । ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਹੁਣ ਸਾਧ, ਸੰਤ, ਗੁਰੂ, ਮਨ, ਮਨੋਂ, ਕਰੋ, ਕਰਦੇ ਆਦਿਕ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿੱਥੇ ਸੰਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੈ, ਓਥੇ ਗੁਰ, ਮਨ, ਸਾਧ, ਸੰਤ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਗੁਰ ਕਾ ਬਚਨੁ, ਮਨ ਕਾ ਕਹਿਆ, ਸਾਧ ਕੀ ਸੋਭਾ, ਸੰਤ ਕਾ ਦਰਸੁ ਆਦਿਕ ।

ਹੁਣ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਵਜੋਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ 113 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਲਗਭਗ ਲੋਕ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ, ਹੋਰ ਮੁਲਕਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, 80.5 ਮਿਲੀਅਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਅੰਕੜੇ 2017 ਦੇ), 31.1 ਮਿਲੀਅਨ ਪੰਜਾਬ (ਅੰਕੜੇ 2011 ਦੇ), 0.5 ਮਿਲੀਅਨ ਕਨੇਡਾ (ਅੰਕੜੇ 2016 ਦੇ), 0.3 ਮਿਲੀਅਨ ਇੰਗਲੈਂਡ (ਅੰਕੜੇ 2011 ਦੇ), 0.3 ਮਿਲੀਅਨ ਅਮਰੀਕਾ (ਅੰਕੜੇ 2017 ਦੇ), 0.1 ਮਿਲੀਅਨ ਅਸਟ੍ਰੇਲੀਆ (ਅੰਕੜੇ 2016 ਦੇ) ਦੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਤ ਕੁੱਝ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ; ਕੁੱਤਾ, ਕੁੱਤੀ, ਦੀਵਾ, ਪਾਠ, ਮੱਤ, ਪਾਣੀ, ਸਵਾਲ, ਜਵਾਬ, ਪੂਰਾ, ਕਦ, ਕਦੇ, ਕਦੋਂ, ਸਿੱਖ, ਸਿੱਖੀ, ਬੈਠ, ਬੈਠਾ, ਬੈਠਣ, ਕੋਠਾ, ਕੋਠੇ, ਲਾਲ, ਰੰਗ, ਮੱਛੀ, ਜਾਲ਼, ਪਰਵਾਰ, ਸੋਨਾ, ਮਾਤਾ, ਪਿਤਾ, ਪਿਉ, ਭੈਣ, ਛੱਡ, ਸ਼ੋਭਾ, ਚਿੱਟੇ, ਕੱਪੜੇ, ਹੋਰ, ਖਾਣਾ, ਧਰਤੀ, ਆਸਰਾ, ਗਲ਼ੀ, ਗੱਲੀਂ, ਮੱਲ, ਮੈਲ਼, ਲੱਖ, ਸਉਂ, ਸੂਰਜ, ਚੰਦ, ਦਿਨ, ਦਿਨੇ, ਰਾਤੀਂ, ਰਾਤਿ, ਸੁਹਾਗਣੀ, ਸੁਹਾਗ, ਨਰਕ, ਸੁਰਗ, ਮਿੱਟੀ, ਪਈ, ਭੰਨ, ਜਾਗੀ, ਜਾਗਿਆ, ਜਵਾਈ, ਬਾਕੀ, ਤੇਰਾ, ਮੇਰਾ, ਸੱਚ, ਝੂਠ, ਚੇਲਾ, ਪਰਧਾਨ, ਭਗਤ, ਕੇਸਰ, ਘਿਅ, ਡਰ, ਕੀਰਤਨ, ਕੀਮਤ, ਹੀਰਾ, ਮੋਤੀ, ਸੰਨ੍ਹ, ਖੇਤ, ਕਿਸਾਨ, ਕਿਰਸਾਨੀ, ਲਾਵੇ, ਸੰਤੋਖ, ਸੁਹਾਗਾ, ਰੱਖਿਆ, ਅਮਲੀ, ਨਾਮ, ਬਲ਼ ਜਾਇ (=ਭਾਵੇਂ ਬਲ਼ ਜਾਇ, 54), ਜਲ਼ ਜਾਇ (=ਭਾਵੇਂ ਜਲ਼ ਜਾਇ, 54) ਆਦਿਕ ।

  1. ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ:

‘ਬਹਿਰੰਗ’ ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ‘ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ’ ਭਾਗ ਨਾਲ਼ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ । ਇਸ ਭਾਗ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਬੋਲੀਆਂ ਹਨ- ਸਿੰਧੀ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਕੋਹਿਸਤਾਨੀ । ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ- ਮੁਲਤਾਨ, ਝੰਗ, ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ, ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਬੋਲੀ ਹੈ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇਸ ਬੋਲੀ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਤ ਕੁੱਝ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਲਧਮੁ (=ਮੈ ਲੱਭਾ), ਡਿਠਮੁ (=ਮੈ ਦੇਖਿਆ), ਡਿਠੋਮਿ, ਢੰਢੋਲਿਮੁ, ਢੁੂਢਿਮੁ, ਦਿਤੀਮੁ(=ਮੈ ਦਿੱਤੀ), ਦਿਸਮੁ (=ਮੈਨੂੰ ਦਿਸਿਆ), ਤਾਰਿਆਮੁ (=ਮੈਨੂੰ ਤਾਰਿਆ)। ਭਰਮਿਓਹਿ (=ਤੂੰ ਭਰਮਿਆਂ), ਜਲਿਓਹੁ, ਡੁਬੋਹੁ (=ਤੂੰ ਡੁੱਬਾ), ਬਧੋਹੁ(=ਤੈਨੂੰ ਬੱਧਾ), ਦਬਿਓਹੁ, ਪਤੀਣੋਹਿ (=ਤੂੰ ਪਤੀਜਿਆ), ਜਾਗਿਓਹਿ (=ਤੂੰ ਜਾਗਿਆ), ਸੁਧੋਸੁ(=ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕੀਤਾ), ਟਿਕਿਓਨੁ(=ਉਸ ਨੇ ਟਿੱਕਿਆ), ਰਹੀਅਹਿ (=ਤੂੰ ਰਹਿ ਗਈ), ਹੋਈਅਹਿ (=ਤੂੰ ਹੋ ਗਈ), ਰਹੀਏਹਿ (=ਤੂੰ ਰਹੀ), ਮੁਇਓਹਿ (=ਤੂੰ ਮਰਿਆ), ਉਪਾਇਅਨੁ (=ਉਪਾਏ ਹਨ ਉਸ ਨੇ), ਉਪਾਈਅਨੁ (=ਉਪਾਈ ਹੈ ਉਸ ਨੇ), ਕੀਤੀਅਨੁ (ਇਸਤਰੀ-ਲਿੰਗ), ਲਾਇਅਨੁ (ਪੁਲਿੰਗ), ਜੀਵਾਲਿਅਨੁ (ਪੁਲਿੰਗ) ਸਾਜਿਅਨੁ (ਪੁਲਿੰਗ), ਸਾਜੀਅਨੁ (ਇਸਤ੍ਰੀ-ਲਿੰਗ) ਆਦਿਕ ।

4.ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ:

ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੇਦ ਆਦਿਕ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ । ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਤ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਅਸ਼ਟ, ਸ਼ੁਆਨ, ਸ਼੍ਰਵਣ (ਸੁਣਨਾ), ਸ਼ੁਆਨੀ, ਸ਼ਰੀਰ, ਸ਼ੋਭਾ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ, ਵਿਸ਼ਣੂ, ਧਨਾਸ਼ਰੀ, ਜੈਤਸ਼ਰੀ; ਸ਼੍ਰੀ (=ਰਾਗ, ਸ਼ੋਭਨੀਕ, ਲੱਛਮੀ), ਪਾਸ਼ਾ (=Dice, 474), ਸ਼ਾਰਿ (=ਚੌਪੜ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਨਰਦ, 1403), ਜਸ਼ੋਧਾ, ਪਰਸ਼ੁਰਾਮ, ਸ਼ਿੰਗਾਰੁ, ਸ਼ੀਂਗਾਰੁ, ਜਸ਼ੁ, ਸ਼ੁਧੵਾਖਰ, ਵਿਛੁਰਿਤ, ਅਹੋ (1353-ਵਾਹ!), ਹਸਤ (=ਹੱਥ), ਹਸਤਿ (=ਹਾਥੀ), ਸਾਗਰ, ਕੋਕਿਲ, ਨਯਨ, ਵੀਥੀ (=ਵੀਹੀ), ਭਵਨ, ਨਿਕਟਿ, ਤ੍ਰਿਕੁਟਿ, ਅਵਘਟ, ਅਵਗੁਣ, ਗਰਬੁ, ਪ੍ਰਸਾਦ, ਕਾਗ, ਨਾਮ, ਸੰਪਤਿ, ਘ੍ਰਿਤ, ਸ਼ਤ (=100), ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਆਰਤ (=ਦੁਖੀ, ਮੰਗਤਾ), ਕੁਠਾਰੁ, ਭਗਵੰਤ, ਸ਼ਿਖਾ (=ਚੋਟੀ, ਬੋਦੀ), ਸ਼ਰਣ, ਸ਼ਰਨ, ਸ਼ਰਨਾਈ, ਸ਼ੀਤ (=ਠੰਢ), ਸ਼ੀਤਲ, ਉਸ਼ਨ, ਦੁਸ਼ਟ, ਆਸ਼ਾ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ, ਸ਼ਰਣਾਗਤੀ, ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ, ਆਸ਼੍ਰਮ, ਦਰਸ਼ਨ, ਦਰਸ਼, ਮਹੇਸ਼, ਈਸ਼ੁਰ, ਜੋਗੀਸ਼ੁਰ, ਲਸਟਿਕਾ (=ਲਾਠੀ), ਰਾਸ਼ਿ (=ਪੂੰਜੀ, 268), ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਿ, ਸ੍ਰਿਸ਼ਟਿ, ਬਿਨਾਸ਼, ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ, ਜਿਹਬਾ, ਜਿਹਬੇ, ਜਿਹਵਾ, ਜਿਹਵੇ, ਕਲਤ੍ਰ, ਜੋਗ, ਜਗ, ਦਾਨ, ਜੋਗੇਨ, ਦਾਨੇਨ, ਜਗੇਨ, ਸਮਰਣ, ਸਮਰਣੇਨ, ਗਰਬੇਣ, ਭਾਰੇਣ, ਸੰਗੇਣ, ਭਰਮੇਣ, ਮਰਣੇਨ, ਮਿਤ੍ਰੇਖੁ (ਮਿੱਤ੍ਰ ਤੋਂ ਬਹੁ-ਵਚਨ, ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ); ਪ੍ਰਣਵਤਿ, ਭਣਤਿ, ਬਦਤਿ, ਬਿਨਵੰਤਿ— ਕਿਰਿਆ ਤੀਜਾ ਪੁਰਖ ਇਕ-ਵਚਨ ਦੇ /ਤਿ/ ਅੰਤਕ ਸ਼ਬਦ; ਪੜ੍ਹਾਵਸਿ, ਮਾਂਜਸਿ, ਬਿਲੋਵਸਿ, ਜਾਨਸਿ, ਗਰਬਸਿ–(ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਇਕ-ਵਚਨ ਦੇ /ਸਿ/ ਅੰਤਕ ਸ਼ਬਦ); ਚਿਰਗਟ (=ਪਿੰਜਰਾ), ਚਟਾਰਾ (=ਜਾਲ਼) ਆਦਿਕ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ।

5.ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ:

ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ, ਸਮੇਂ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਣ ਤੇ ‘ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ’ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣੀ । ਇਸ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚਸਹਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕ ਹਨ । ‘ਸਹਸਕ੍ਰਿਤ’ ਸ਼ਬਦ ‘ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ’ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਿਆਂ ਹੈ । ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਤ ਕੁੱਝ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਸਹਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਸਹਸਾ ਕਿਰਤਾ, ਸੈਸਾਰ, ਜੀਭ, ਸੁਰਭਿ, ਅਵਘੱਟ, ਪਨਘਟ, ਨਾਠੇ, ਬਿਨਠੀ, ਕੈਠੈ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਕੁਠਾਰ, ਵੀਥੀ/ਬੀਥੀ, ਸਾਧੂ, ਨਖ, ਭੰਡੁ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਰਯਾ ਤੋਂ), ਭੰਡੈ, ਭੰਡਹੁ, ਭੰਡਿ, ਚਲਿਅਉ, ਕੀਅਉ, ਪੀਅਉ, ਪਰਿਅਉ, ਪਰਸਿਯਉ, ਭਣਉ, ਧਰਿਅਉ, ਪਢਿਅਉ, ਪਰਵਰਿਯਉ, ਦੀਅਉ, ਗਇਅ, ਭਇਅ, ਜਮ, ਜਮੁਨਾ, ਜਦੋਂ, ਅੱਜ, ਸਚੁ, ਕ੍ਰਿਤੁਆ (1354), ਅਹੋ (=ਵਾਹ! 1353), ਭੋ (=ਹੇ! 1353), ਵਿਣੁ, ਪੁਬਿ, ਪਰਾਕਉ, ਸਰ (=ਠੀਕ ਸਮਾਂ, ਸਰ ਅਪਸਰ), ਪਿਰਥਮੀ, ਭਗਵਾਨਏ, ਗੁਰਏ, ਸਤਿਗੁਰਏ, ਗੁਰਦੇਵਏ, ਆਪ (ਸੰ, ‘ਆਤਮਨ’ ਤੋਂ), ਤਨ (=ਨਾਲ਼, 794), ਮਸਟਿ (=ਚੁੱਪ, 803), ਆਦਿਕ ।

  1. ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼

ਬਸਇ (=ਬਸਦਾ ਹੈ), ਜਾਣਇ (=ਜਾਣਦਾ ਹੈ), ਹੁਟਇ (=ਹਟਦੀ ਹੈ), ਮਾਣਇ (=ਮਾਣਦਾ ਹੈ); ਡਰਉ (=ਡਰਉਂ, ਮੈਂ ਡਰਦਾ ਹਾਂ), ਜਾਉ, ਖਾਉ, ਮਾਗਉ, ਕਰਉ, ਲਾਗਉ, ਪਾਵਉ, ਤਿਆਗਉ, ਦੇਖਉ, ਜੀਵਉ—ਬਿੰਦੀ ਅੰਤਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਇਕ-ਵਚਨ ਵਰਤਮਾਨ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ), ਤੀਨ (ਸੰ. ਤ੍ਰੈ ਤੋਂ), ਸਤ (ਸੰ. ਸਪਤ ਤੋਂ) ਆਦਿਕ ।

7 ਹਿੰਦੀ:

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 2011 ਈਸਵੀ ਦੀ ਜਨ ਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ 322 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਹ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਅਤੇ Ethnologue 21st  edition  2018 ਅਨੁਸਾਰ 270 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਹ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਇਹ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ । ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਸ਼ੌਰਸੈਨੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ, ਅਰਬੀ, ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚੋਂ ਆਏ ਤਤਸਮ, ਅਰਧ ਤਤਸਮ ਅਤੇ ਤਦਭਵ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਵੀ ਹਨ । ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਹਿੰਦੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਸੰਯੋਗ, ਸੰਪਤਿ, ਕਪਾਸ, ਸੌਦਾ, ਖੰਡ (=ਹਿੱਸਾ, ਅਵੱਸਥਾ), ਗੰਧ, ਸੰਪੂਰਣ, ਪੂਰਣ, ਜੀਤ, ਭਾਰੀ, ਸ਼ਾਖਾ, ਪਥਾ, ਪ੍ਰਿਅ, ਪਲ, ਪਦਾਰਥ, ਮ੍ਰਿਤ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਿ, ਸ੍ਰਿਸ਼ਟਿ, ਧਾਰਾ, ਪੰਖ, ਕੀਟ, ਜਿਸ ਕਾ, ਤਿਸ ਕਾ, ਪੜੋਸਣਿ, ਤਟ, ਗਾਂਵ, ਏਕਲ, ਪੱਥਰ, ਬਾਦਲ (=ਬੱਦਲ਼), ਗਤਿ, ਦੂਧ, ਬੀਚ, ਕਾਨ, ਸੇ (=ਤੋਂ), ਕਾ (=ਦਾ), ਕੀ (=ਦੀ), ਕੋ (=ਨੂੰ), ਹਾਥ, ਹਮਾਰੇ, ਕੀਆ (=ਕੀਤਾ), ਲੋਗ, ਅਬ (=ਹੁਣ), ਤਬ, ਜਬ, ਕਬ, ਆਪ, ਸਾਥ (=ਨਾਲ਼), ਐਸਾ, ਜੈਸਾ, ਜੈਸੇ, ਥਾ, ਥੀ, ਥੇ, ਤਰਨਾਪੋ, ਸਿਉ, ਜਾਤੁ ਹੈ, ਭਇਓ, ਆਨਿ, ਨਰ, ਬਾਵਰੇ, ਬਾਵਰਿਆ, ਅਪੁਨੀ, ਇਨ ਮੈ, ਤੁਮ, ਤੋ ਕਉ, ਦੀਓ, ਅਉਧ, ਕਹਿਓ, ਭਾਖਿਓ, ਜਾ ਕੈ, ਤਾਹਿ, ਤਿਹ ਨਰ, ਸੁਨਿ, ਤਾ ਸਿਉ, ਆਦਿਕ । ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਵਰਤੋਂ ਹੈ ।

  1. ਅ਼ਰਬੀ:

ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਪਹਿਲੀ ਤੋਂ ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ । ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪੰਜਵੀਂ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ । ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਅ਼ਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ੇ 422 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਲਗਭਗ ਲੋਕ ਹਨ (ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ 18 ਅਗੱਸਤ, 2021 ਦਾ ਸੰਸਕਰਣ) ।

ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿ਼ਬ ਵਿੱਚ ਆਏ ਕੁੱਝ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਕ਼ੁਦਰਤਿ, ਖ਼ਤ਼ਾ (=ਪਾਪ), ਖ਼ਤ਼ੇ, ਹ਼ਲਾਲ, ਹ਼ਕ਼ੀਨਾ (=ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ ਵੱਸ ਕਰ ਕੇ), ਸੁਲਤ਼ਾਨ, ਹ਼ਰਾਮ, ਹ਼ਾਲ, ਹ਼ੁਕਮ, ਹ਼ੁਕਮੀ, ਹਿ਼ਕਮਤਿ, ਕ਼ਲਮ, ਕ਼ਵਾਦੇ (=ਝਗੜਾਲੂ), ਕ਼ੁਰਾਨ, ਖ਼ਸਮ, ਸਾਹਿ਼ਬ, ਸਾਕ਼ਤ਼, ਰਜ਼ਾ, ਰਜ਼ਾਈ, ਰਜ਼ਾਇ, ਕ਼ਾਦਰ, ਕ਼ਦਾ, ਮਲੂਕ (=ਬਾਦਿਸ਼ਾਹ ਲੋਕ), ਮਲੂਕੁ, ਮਲੂਕੀ, ਮਨਸ਼ਾ, ੳ਼ੁਮਰ, ਉਮਰੇ (=ਅਮੀਰ ਦਾ ਬਹੁਵਚਨ), ਤੌ਼ਕ਼, ਸ਼ਾਇ਼ਰ (ਕਵੀ), ਖ਼ਲਕ਼ਤ, ਅ਼ਾਸ਼ਕ਼, ਅ਼ਾਸ਼ਕ਼ੀ, ਇ਼ਸ਼ਕ਼, ਫ਼ਰੀਦ , ਸ਼ਰੀਕ, ਤਸ਼ਵੀਸ਼ (=ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ, 345), ਖ਼ਿਰਾਜ (=ਮਸੂਲ, 345), ਖਉਫੁ ; (=ਡਰ, 345), ਜ਼ਵਾਲ (=ਘਾਟਾ,345), ਖ਼ੈਰਿ (=ਸ਼ਾਂਤੀ, 345), ਖ਼ਲਾਸ (=ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ, 345), ਗ਼ਨੀ (=ਅਮੀਰ, 345), ਮਾਮੂਰ (=ਸੰਤੁਸ਼ਟ, 345), ਵਤਨ (345), ਮਿਹਰਵਾਨੁ, ਮੁਸ਼ਤਾਕ (=ਮੋਹਿਤ), ਜੇਜ਼ੀਆ (=ਮਸੂਲ), ਮੁਸ਼ਕਿ, ਕਰੀਮਾ, ਕਰੀਮ, ਫੀਲ (=ਹਾਥੀ), ਸ਼ੂਮ, ਮਸਕੀਨ, ਗ਼ੁਬਾਰੁ (=ਘੁੱਪ ਹਨ੍ਹੇਰਾ), ਮਜਲਸ, ਮਰਤਬਾ, ਮਿਲਖ, ਸਿਲਕ (=ਰੱਸੀ), ਹ਼ਵਾ (=ਹਿਰਸ), ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ, ਬਖ਼ੀਲ, ਬੇਨਜ਼ਰ, ਅਹਵਾਲ, ਆਖ਼ਿਰ, ਤਹ਼ਕ਼ੀਕ਼ (=ਸੱਚਾਈ, 721), ਤਕਬੀਰ (=ਮੁਰਦੇ ਲਈ ਨਮਾਜ਼, 721), ਖ਼ਿਆਲ (721), ਤ਼ਰੀਕ਼ਤ (=ਮਨ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ ਦਾ ਢੰਗ), ਬਕ਼ਰੀਦਿ (=ਗਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦਾ ਦਿਨ, ਜ਼ੁਲਹਿ਼ੱਜ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਦਸਵੀਂ ਤਾਰੀਖ਼), ੲ਼ੀਦ (=ਤਿਓਹਾਰ, ਏਦੁਲਫਿਟਰ ਸਮੇਂ ਰਮਜ਼ਾਨ ਦੇ ਰੋਜ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਚੰਦ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ) ਅਵਲਿ (=ਆਰੰਭ ਸਮੇਂ, 1349), ਅਲਹ (1349), ਨੂਰੁ (=ਪ੍ਰਕਾਸ਼, 1349), ਸਿਹਰੁ (=ਜਾਦੂ, 727), ਵਿਦਾ (=ਵਿਦਾਇਗੀ, 551) ਆਦਿਕ ।

  1. ਫਾਰਸੀ

ਚੀਨੀ, ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਆਦਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਾਂਗ, ਫਾਰਸੀ ਬਹੁ-ਕੇਂਦਰਿਕ (Pluricentric) ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਈਰਾਨ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ । ਇਹ ਇਰਾਨ, ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਤਾਜਿਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ । ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅ਼ਰਬੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜੀ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਹੀ ਹੈ । ਅ਼ਰਬੀ ਵਾਂਗ ਇਹ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਤਨ

to be continued ……..