(Its English version is at the end)
ਰਾਗ ਮਾਰੂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਕੁਝ ਭੇਦ ਖੋਹਲੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਜੀ ਕਿਤੇ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਹਰ ਜੀਵ/ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰ ਹਨ | ਆਓ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰੀਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ; ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ 1030 ਅੰਗ ਉੱਤੇ:
ਪੰਚ ਤਤੁ ਮਿਲਿ ਕਾਇਆ ਕੀਨੀ ॥ ਤਿਸ ਮਹਿ ਰਾਮ ਰਤਨੁ ਲੈ ਚੀਨੀ ॥
ਆਤਮ ਰਾਮੁ ਰਾਮੁ ਹੈ ਆਤਮ ਹਰਿ ਪਾਈਐ ਸਬਦਿ ਵੀਚਾਰਾ ਹੇ ॥7॥
ਅਰਥ : ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਰੀਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਇਸੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕਰਤਾਰ ਹੀਰਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਵੋ ਕਿਉਂਕਿ ਕਰਤਾਰ ਹੀ ਆਤਮਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਹੀ ਕਰਤਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਨਾਲ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਿੰਦ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੇ ਇਹ ਜਿੰਦ ਉਸ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੈ, ਤਦ ਕਰਤਾਰ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਇਸ ਉਪਦੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੱਸੇ ਇਸ ਤੱਥ ਦੀ ਸਮਝ ਪੈ ਜਾਵੇ ? ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ :
ਸਤ ਸੰਤੋਖਿ ਰਹਹੁ ਜਨ ਭਾਈ ॥ ਖਿਮਾ ਗਹਹੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸਰਣਾਈ ॥
ਆਤਮੁ ਚੀਨਿ ਪਰਾਤਮੁ ਚੀਨਹੁ ਗੁਰ ਸੰਗਤਿ ਇਹੁ ਨਿਸਤਾਰਾ ਹੇ ॥8॥
ਅਰਥ : ਹੇ ਭਾਈ ! ਤੁਸੀਂ ਸਤ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਵਿੱਚ ਰਹੋ; ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਲਵੋ (ਇਸ ਖਾਤਰ) ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਖਿਮਾ ਨੂੰ ਭਰੀ ਰੱਖੋ | ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣੋ (ਕਿ ਇਹ ਉਸੇ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ) ਫੇਰ ਪਰਾਤਮਾ (ਵੱਡੀ ਆਤਮਾ = ਕਰਤਾਰ) ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣੋ (ਫੇਰ ਇਹ ਸਮਝ ਆ ਜਾਏਗੀ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਆਤਮਾ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ) | ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਰਾਹੀਂ ਉਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਇਹ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਗੱਲ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਨਹੀਂ | ਜੇ ਮਨ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਫੇਰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ; ਮਤਲਬ ਸਾਡੀ ਮਨਮੁਖਤਾ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ਸਮਝਣੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਰੱਖੇਗੀ ) |
ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ, ਗ ਗ ਸ ਵਿੱਚ 1025 ‘ਤੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੁਕਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖੋ:
ਦੇਹੀ ਅੰਦਰਿ ਨਾਮੁ ਨਿਵਾਸੀ ॥ ਆਪੇ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਬਿਨਾਸੀ ॥
ਨਾ ਜੀਉ ਮਰੈ ਨ ਮਾਰਿਆ ਜਾਈ ਕਰਿ ਦੇਖੈ ਸਬਦਿ ਰਜਾਈ ਹੇ ॥13॥
ਅਰਥ : ਇਸ ਦੇਹਿ ਅੰਦਰ ਹੀ ਨਾਮ (ਕਰਤਾਰ ) ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੈ, ਪਰ ਕਰਤਾਰ ਅਮਰ ਹੈ | ਆਤਮਾ ਕਦੇ ਮਰਦੀ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਸਿਰਫ਼ ਜੋ ਸਰੀਰ ਪੰਜ ਧਾਤਾਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਹੀ ਬਿਨਸਣਾ ਹੈ ) | ਕਰਤਾ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਜਕੇ ਵੇਖਦਾ ਹੈ (ਸੰਭਾਲਦਾ ) ਅਤੇ ਇਹ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਜਾ ਵਿੱਚ ਹੈ |
ਇੰਝ ਇਹ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਛੀ ਅਤੇ ਮਛਲੀ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਹੈ | ਉਸ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਨ ਲਈ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਖਿਮਾ, ਸੱਚ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਸ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਸਭ ਵਿੱਚ ਵੇਖਕੇ ਜਿਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾਪਣ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਤਾਂ ਜੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਰਹਿਬਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਨਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ | ਜੋ ਲੋਕ ਗਲਤ ਗੱਲਾਂ/ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਤਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਮਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਸਮਝਕੇ ਜਿਉਂਦੇ ਹਨ | ਇਸੇ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਕੇ, ਉਹ ਲੋਕ ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਬਿਨ ਸਮਝਿਆਂ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦੇ ਹਨ | ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਗ ਗ ਸ ਵਿੱਚ 871 ‘ਤੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ; ਇਹ ਪ੍ਰਬੱਚਨ ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨਯੋਗ ਹੈ :
ਇਆ ਮੰਦਰ ਮਹਿ ਕੌਨ ਬਸਾਈ ॥ ਤਾ ਕਾ ਅੰਤੁ ਨ ਕੋਊ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥
ਅਰਥ : ਜੋ ਇਸ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ/ਹੱਦ ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ, (ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਬੇਅੰਤ ਹੈ )|
ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਖਦੇ ਹਨ :
ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਇਹੁ ਰਾਮ ਕੀ ਅੰਸੁ ॥ ਜਸ ਕਾਗਦ ਪਰ ਮਿਟੈ ਨ ਮੰਸੁ ॥4॥2॥5॥
ਅਰਥ : ਹੇ ਕਬੀਰ ! ਇਹ ਆਖ ਕਿ ਇਹ (ਇਸ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ/ਵਾਲੀ) ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਅੰਸ਼ ਹੈ /ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਇੰਝ ਜੁੜੇ ਹੋ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਾਗਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਿਆਹੀ |
ਮੁੜਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਬੱਚਨਾਂ ਵੱਲ ਆਈਏ; ਕਰਤਾਰ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਹੈ | ਉਹ ਸਭ ਜੀਵਤ ਅਤੇ ਅਜੀਵਤ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਉਸੇ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ | ਇਸ ਦਾ ਭੇਦ ਜਾਣਨ ਲਈ ਮਾਇਆ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੇ ਰਹਿਕੇ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਲੋਭ ਮੋਹ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੇ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਦਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਗੁਰੂ ਵੱਲੋਂ ਦੱਸੇ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਪਵੋ, ਫੇਰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੱਚਨਾਂ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਸਾਹਿਤ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਏਗਾ |
ਸ਼ੁਭ ਇੱਛਾਵਾਂ,
ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ
The closeness of The Creator with us
In Raag Maru, Guru Nanak ji shares a secret about understanding the Creator and His creation from which it is realized that the Creator is not away but exists with the lives or the lifeless; let us ponder over this on SGGS, 1030:
ਪੰਚ ਤਤੁ ਮਿਲਿ ਕਾਇਆ ਕੀਨੀ ॥ ਤਿਸ ਮਹਿ ਰਾਮ ਰਤਨੁ ਲੈ ਚੀਨੀ ॥
ਆਤਮ ਰਾਮੁ ਰਾਮੁ ਹੈ ਆਤਮ ਹਰਿ ਪਾਈਐ ਸਬਦਿ ਵੀਚਾਰਾ ਹੇ ॥7॥
ਸਤ ਸੰਤੋਖਿ ਰਹਹੁ ਜਨ ਭਾਈ ॥ ਖਿਮਾ ਗਹਹੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸਰਣਾਈ ॥
ਆਤਮੁ ਚੀਨਿ ਪਰਾਤਮੁ ਚੀਨਹੁ ਗੁਰ ਸੰਗਤਿ ਇਹੁ ਨਿਸਤਾਰਾ ਹੇ ॥8॥
Pancẖ ṯaṯ mil kā-i-ā kīnī. Ŧis mėh rām raṯan lai cẖīnī.
Āṯam rām rām hai āṯam har pā-ī-ai sabaḏ vīcẖārā he. ||7||
Saṯ sanṯokẖ rahhu jan bẖā-ī. Kẖimā gahhu saṯgur sarṇā-ī.
Āṯam cẖīn parāṯam cẖīnahu gur sangaṯ ih nisṯārā he. ||8||(1030)
In essence: Akalpurakh has fashioned the body with five elements. In it, lies His name–jewel / a part of Him); find it out. If the shabda is pondered over, it becomes clear that the soul (the living one) and Akalpurakh are actually the same. By realizing that, He is obtained. Oh brother! Live contentedly by holding on to the virtues; attain forgiveness and tolerance in the Satiguru’s refuge; understand the soul and the Supreme Soul (Prabh); all this is understood in the Guru’s association.
Let us see other verses on 1026, SGGS:
ਦੇਹੀ ਅੰਦਰਿ ਨਾਮੁ ਨਿਵਾਸੀ ॥ ਆਪੇ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਬਿਨਾਸੀ ॥
ਨਾ ਜੀਉ ਮਰੈ ਨ ਮਾਰਿਆ ਜਾਈ ਕਰਿ ਦੇਖੈ ਸਬਦਿ ਰਜਾਈ ਹੇ ॥13॥
Ḏehī anḏar nām nivāsī. Āpe karṯā hai abẖināsī.
Nā jī-o marai na māri-ā jā-ī kar ḏekẖai sabaḏ rajā-ī he. ||13||(1026)
Within the body, Prabh’s name abides; Prabh is the imperishable Creator. The living one neither dies, nor anyone can kill it; according to His Will, He creates the life and takes care of it.
Let us also look at the following verses of Bhagat Kabir in the same context on 871, SGGS:
ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਇਹੁ ਰਾਮ ਕੀ ਅੰਸੁ ॥ ਜਸ ਕਾਗਦ ਪਰ ਮਿਟੈ ਨ ਮੰਸੁ ॥4॥2॥5॥
Kaho Kabīr ih rām kī aʼns. Jas kāgaḏ par mitai na mans. ||4||2||5||(871)
In essence: Oh Kabir! Utter this: it (the one who lives within the body) is the part of Prabh, the all-pervading Creator. Prabh and one who lives in the body are together like the ink and the paper, which cannot be separated.
Let us come back to the Guru’s expressed ideas about the Creator and the lives; according to him, the universal Creator is very much present in His live or lifeless creation, since everything is His part. To realize this secret, one must come out of the Maya ocean and one needs to get out of our lust, anger, greed, attachment and conceit that deter us from the Guru’s shown path to realize the Creator. Thus, by doing so, we can realize what the Guru says in the above verses.
Wishes
G Singh
www.gursoch.com
